Η Σπηλιά του Μελιδονίου βρίσκεται περίπου 1.800 μέτρα βορειοδυτικά του χωριού και παρουσιάζει ενδιαφέρον εξαιτίας των αρχαιολογικών της ευρημάτων, μερικά από τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ρεθύμνου.
Το σπήλαιο Μελιδονίου ονομάζεται και αλλιώς “Γεροντόσπηλιος”. Υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά σπήλαια , μια και στην Μινωική εποχή λατρευόταν στο σπήλαιο ο Χάλκινος γίγαντας της Κρήτης ο Τάλως, που είχε αναλάβει , σύμφωνα πάντα με τη μυθολογία, την ασφάλεια και την προστασία του νησιού απο εχθρούς.
Έχει πολύ μεγάλη σημασία από αρχαιολογικής μεριάς αλλά και ιστορικής , μια και το σπήλαιο Μελιδονίου , ήταν καταφύγιο για 370 γυναικόπαιδα και 30 πολεμιστές , για να αποφύγουν τον τούρκικο ζυγό κατά τον Οκτώβριο του 1823. Ιστορικά γεγονότα αναφέρουν ότι ο Χουσείν Μπέις όταν πληροφορήθηκε για τη κρυψώνα αυτή , κύκλωσε το σπήλαιο, με το στρατό του , και ζήτησε στους κρητικούς να παραδοθούν.
Αυτοί αρνήθηκαν φυσικά , γιατί γνώριζαν πολύ καλά τι τους περίμενε. Έτσι οι Τούρκοι μετά από μία τρίμηνη πολιορκία έριξαν εύφλεκτες ύλες από το άνοιγμα της κορυφής του σπηλαίου και έβαλαν φωτιά. Γυναικόπαιδα και πολεμιστές , άφησαν την τελευταία τους πνοή στο υγρό αυτό σπήλαιο Γενάρης του 1824. Στη κεντρική αίθουσα του σπηλαίου έχει τοποθετηθεί οστεοφυλάκιο , με τα κόκαλα των ηρώων, που σφραγίζει το δράμα του σπηλαίου του Μελιδονίου.
Η αψιδωτή είσοδος του σπηλαίου , μας υποδέχεται ενώ μας οδηγεί στην πρώτη αίθουσα του φαντασμαγορικού σπηλαίου που ονομάζεται “Αίθουσα ηρώων” όπου υπάρχει , όπως αναφέραμε και πιο πριν το “Μνημείoν”. Ένα συγκρότημα από σταλαγμίτες αρχίζει και ξετυλίγεται σαν κουβάρι από μπροστά μας ενώ οδεύουμε προς το “Σταυροδρόμι” μπαίνοντας στο δεξιό θάλαμο . Φτάνοντας στη τεράστια αίθουσα “Πάσλεϋ” οι σταλαγμίτες και οι σταλακτίτες , δημιουργούν θαυμάσιο σύμπλεγμα και προσφέρουν ένα ονειρικό θέαμα στον επισκέπτη.
Καθώς προχωράμε , ογκώδεις βράχοι δίνουν το συναίσθημα ότι βρισκόμαστε σε μια άλλη γη και χωρίς να το καταλάβουμε , έχουμε φτάσει στην αίθουσα “Των βράχων” όπου μέσα από ένα στενό διάδρομο θα οδηγηθούμε στο “Θάλαμο της Καταβόθρας” και μετά από αυτό το οδοιπορικό καταφθάνουμε στο τέλος της δεξιάς λωρίδας που ονομάζεται “Το Υπερώον”.
Οδοιπορώντας το σπήλαιο και καταφθάνοντας ξανά στο “Σταυροδρόμι” διαλέγουμε να περπατήσουμε και στο αριστερό μέρος του σπηλαίου που αποτελείτε από ένα και μοναδικό θάλαμο “Τον Θάλαμο των Παραπετασμάτων” όπου ο μεγαλοπρεπής στολισμός από πτυχώσεις , σταλαγμιτικό και σταλακτιτικό υλικό είναι πολύ πλούσιο και εντυπωσιακό. Μια σας επίσκεψη θα σας πείσει για όλα αυτά που είδαν τα δικά μας μάτια και που είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε από κοντά.
H παρουσία του Μελιδονίου στο χώρο είναι συνδεμένη με το σπήλαιο του, το Γεροντόσπηλιο.
Οι ανασκαφές στο σπήλαιο απέδειξαν ότι είχε κατοικηθεί από τον προϊστορικό άνθρωπο, μετά έγινε ιερό όπου λατρεύτηκε ο Γίγαντας φύλακας της Κρήτης, Τάλως, και μετά, όπως μαρτυρεί η επιγραφή της εισόδου του σπηλαίου λατρεύτηκε ο Τάλαιος Ερμής.
Ο τόπος γύρω από το σπήλαιο κατοικήθηκε από βοσκούς. Η παράδοση αναφέρει ότι κάποια μέρα ένας βοσκός έχασε μια αίγα και την βρήκε να πίνει νερό που ανέβλυζε από μια μικρή πηγούλα σε ένα σημείο όπου τώρα είναι η πλατεία του χωριού.
Στο σημείο που βρέθηκε το νερό ανοίχτηκε ένα πηγάδι το σημερινό “βασιλικό πηγάδι” για τις ανάγκες των κατοίκων. Με το πέρασμα των χρόνων σε κάθε αυλή υπήρχε και το πηγάδι της οικογένειας, φτάνοντας σήμερα να σώζονται 103.
Η θέση του χωριού κοντά στη θάλασσα αλλά και στο Ρέθυμνο βοήθησε στην ανάπτυξη του.
Η ονομασία Μελιδόνι προέρχεται από το βυζαντινό επώνυμο Μελιδόνης το οποίο υπάρχει ακόμα και σήμερα στο χωριό μας και στην Κρήτη.
Στο Μελιδόνι ζούσαν 195 οικογένειες με 780 περίπου κατοίκους. Υπήρχαν 172 σπίτια με 359 δωμάτια. Στο ίδιο σπίτι κατοικούσαν πάνω από μια οικογένειες, φιλοξενούνταν τα ζώα τους και ήταν και αποθηκευτικός χώρος. ο φόρος κατοικίας ήταν βαρύς και ανάλογος με τις πόρτες του σπιτιού εξωτερικές και εσωτερικές.
Τα δέντρα που καλλιεργούσαν οι Μελιδονιώτες ήταν οι ελιές και οι χαρουπιές γιατί αποτελούσαν βασική τροφή ανθρώπων και ζώων. Συνολικά υπήρχαν στο Μελιδόνι 689 δέντρα, δηλ 3,5 δέντρα για κάθε οικογένεια. Άρα βασικό εισόδημα τους ήταν το σιτάρι.
Παρά τις αρνητικές συγκυρίες το Μελιδόνι εξελίσσεται σε ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Μυλοποτάμου. Στο Μελιδόνι είχε έδρα του και ο επίσκοπος Αυλοποτάμου Παρθένιος, γνώστης της Αστρονομίας και σπουδαίος ζωγράφος.
Κατά την επανάσταση του 1821 το Μελιδόνι εκπροσωπήθηκε επάξια από τους αδελφούς Μελιδόνη, τον Γιώργη, τον Αντώνη και τον Ηλία.
Ο Γιώργης ταξίδεψε σε πολλές χώρες, σπούδασε ιατρική και έγινε οπαδός του διαφωτισμού. Γυρίζοντας πίσω στην πατρίδα αγόρασε το εμβόλιο για την ευλογιά και το έφερε πρώτος στην Κρήτη. Δίδαξε στους Κρητικούς πώς να αλληλοεμβολιάζονται και να σώζονται από την ευλογιά που μάστιζε το νησί. Υπηρέτησε ως σύμβουλος του πρώτου διοικητή της Κρήτης, Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλη.
Ο Αντώνης πολέμησε εντός και εκτός της Κρήτης και διακρίθηκε για το θάρρος και την αποφασιστικότητα του. Τιμήθηκε από τον Αφεντούλη με τον βαθμό του πεντακοσιάρχου αλλά δυστυχώς δολοφονήθηκε από τον συμπολεμιστή του Ρούσο Βουρδουμβά στο μοναστηράκι Αμαρίου στις 2-3-1822.
Ο Ηλίας πολέμησε πλάι στον Γ. Καραϊσκάκη και σκοτώθηκε στη μάχη του Φαλήρου το 1827.
Η αδυναμία των Τούρκων να καταπνίξουν την επανάσταση του 1821 τους ανάγκασε να ζητήσουν τη βοήθεια του Μεχμέτ Αλί της Αιγύπτου ο οποίος δέχτηκε υπολογίζοντας τη προσάρτηση της Κρήτης στην Αίγυπτο.
Ο Χασάν Πασάς αποβιβάστηκε στη Σούδα στις 28 Μαΐου του 1822 και κινήθηκε ταχύτατα προς ανατολάς φθάνοντας στο Μελιδόνι. Οι άμαχοι κλείστηκαν στο σπήλαιο και σώθηκαν. Ο Χασάν προχώρησε ανατολικότερα και συνέχισε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις όπου ειχαμε το δράμα της Μιλάτου.
Στις αρχές του οκτώβρη του 1823 φτάνει στο Μελιδόνι και στρατοπεδεύει ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός με νέο αρχηγό τον Χουσεΐν Μπέη. Οι Μελιδονιώτες, 370 γυναικόπαιδα και 30 πολεμιστές κλείνονται και πάλι στο σπήλαιο. Ο Χουσεΐν το μαθαίνει και αποκλείει το σπήλαιο, ζητώντας από τους Μελιδονιώτες να παραδοθούν. Η απάντηση ήταν “Θάνατος, όχι υποταγή”. Ο αποκλεισμός διήρκεσε τρείς μήνες που πέρασαν με ανελέητες εφόδους, επιθέσεις και τεχνάσματα χωρίς αποτέλεσμα. Το δράμα των έγκλειστων κορυφώνεται στις 24/1/1824. Ο Χουσεΐν κλείνει την είσοδο του σπηλαίου με καπνογόνα υλικά (άχυρα, λάδια, πυρήνες…) βάζει φωτιά και από τους καπνούς βρίσκουν φρικτό θάνατο οι 400 αποκλεισμένοι. Μετά από μέρες μπήκαν στη σπηλιά και εσύλησαν τα πτώματα.
Η προσφορά του Μελιδονίου στις επαναστάσεις που ακολούθησαν σ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα δεν υπολείπεται των αγώνων κανενός μέρους της Κρήτης ή της Ελλάδας.
Στο Μελιδόνι λειτούργησε το 1842 ένα από τα πρώτα οργανωμένα σχολεία με πρωτοβουλία του Εμμ. Βυβιλάκη.
Η επιλογή μάλιστα του Μελιδονίου ως έδρα του Δήμου αλλά και ως έδρα της “Γενικής Επαναστατικής Συνελεύσεως των Κρητών” από τις 13 έως 17 Οκτωβρίου 1897 κατά την οποία αποφασίστηκε η αυτονομία της Κρήτης σίγουρα δεν ήταν τυχαία.
Το Μελιδόνι συνέχισε να προσφέρει σ’ όλους τους αγώνες του Έθνους συνεισφέροντας σε παλικάρια στο Μακεδονικό αγώνα (εξ ου και το παρατσούκλι ‘Μακεδόνας’ που ακόμα υπάρχει στο χωριό.
Μελιδονιώτες πολέμησαν επίσης στην Μ. Ασία αλλά και στην Μάχη της Κρήτης και μετά μπήκαν και στην Εθνική Αντίσταση.
Πολλοί ακόμα Μελιδονιώτες έχουν διακριθεί στα γράμματα τις τέχνες αλλά και τη πολιτική.
Σήμερα το Μελιδόνι είναι ένα ζωντανό χωριό, ανήκει στο Δήμο Γεροποτάμου και είναι μάλιστα και Ιστορική Πρωτεύουσα του Δήμου και συγκαταλέγεται στο κατάλογο των οικισμών “ύψιστης πολιτιστικής κληρονομιάς”.
Το σπήλαιο παίζει σήμερα πρωταρχικό ρόλο στη ζωή του χωριού αφού λόγο της ιστορίας του αλλά και του σπηλαιολογικού ενδιαφέροντός του αποτελεί πόλο έλξης πολλών επισκεπτών.
melidoni.gr
