Συντάκτης: Παναγιώτης Γεωργουδής
Αρχιτεκτονικό αριστούργημα με τοιχογραφίες υψηλής αισθητικής είναι το μινωικό ανάκτορο της Ζωμίνθου στον Ψηλορείτη, που ταυτόχρονα λειτουργούσε ως ιερό τους χειμερινούς μήνες, αντικαθιστώντας το Ιδαίο Αντρο, που ήταν αδιάβατο. Ενα πολύπλοκο κτιριακό συγκρότημα, τριώροφο, με εκατόν είκοσι δωμάτια μέχρι στιγμής, σε υψόμετρο 1.189 μέτρων και με τις μεγάλες αίθουσες να έχουν εσωτερικούς βωμούς!
Αυτό αποδεικνύουν τα νέα ανασκαφικά ευρήματα της ομάδας με επικεφαλής την αρχαιολόγο κ. Εφη Σακελλαράκη-Σαπουνά, που σήμερα μας ξεναγεί με λεπτομέρειες στη Ζώμινθο.
• Είναι εμφανής μια τεράστια επέκταση του κτιρίου. Ποια είναι τα νέα δεδομένα;
Υπάρχουν πολλά νέα στοιχεία, τα οποία έχουν να κάνουν όχι μόνο με τη δαιδαλώδη μορφή του κτιριακού συγκροτήματος και τη διαμόρφωσή του, αλλά επιπρόσθετα με τη μεγαλοπρέπεια των χώρων του. Υπάρχουν πολλοί μεγάλοι διάδρομοι 25 μέτρων – πέρυσι εντοπίσαμε και ανασκάψαμε έναν, τώρα βρίσκουμε άλλους δύο. Αυτό αποδεικνύει ότι είναι κτίριο με ανακτορικές προδιαγραφές, υπάρχουν σκάλες που κατεβάζουν σε υπόγεια και άλλες που ανεβάζουν στον δεύτερο ή και τρίτο όροφο. Είναι μια εκπληκτική αρχιτεκτονική σύλληψη διόλου τυχαία.
Η αρχαιολόγος, Εφη Σακελλαράκη-Σαπουνά |
• Υπάρχουν τοιχογραφίες αντίστοιχων αισθητικών προδιαγραφών;
Βεβαίως, έχουμε βρει τμήματα τοιχογραφιών, οι οποίες τώρα συγκολλούνται από ειδικούς συντηρητές. Ολα τα βόρεια δωμάτια έχουν τοιχογραφίες, τώρα όμως βρέθηκαν και στο νότιο δωμάτιο που ανασκάψαμε. Ολα τα δωμάτια ήταν βαμμένα με κονίαμα γαλάζιο ή κόκκινο.
Οι τοιχογραφίες έχουν μοτίβα με πουλιά και καλαμοειδή. Ταυτόχρονα στο δάπεδο είχαν τοποθετηθεί λευκές πλάκες από την περιοχή, που θυμίζουν μάρμαρο. Εχουμε μία συνολική αισθητική εικόνα πλέον πως το κτίριο εσωτερικά είχε γαλάζιο και κόκκινο χρώμα και εξωτερικά, συνήθως, λευκά κονιάματα.
Μεγάλος κεραμεικός κλίβανος (διαμέτρου 2,90 μ.) |
• Υπάρχει πλέον και μία σφαιρικότερη εικόνα για την αρχιτεκτονική και αισθητική αξία του ανακτόρου της Ζωμίνθου;
Τα νέα κλιμακοστάσια, που βρήκαμε, με τις μεγάλες αίθουσες είχαν στο εσωτερικό τους βωμούς με ανάγλυφη διακόσμηση. Ο ένας βωμίσκος έχει γραφή γύρω- γύρω σε τρεις ζώνες. Ορισμένα στοιχεία της είναι ιερογλυφικά και κάποια άλλα της Γραμμικής Α΄. Η μεγάλη αίθουσα έχει έναν χτισμένο παλιό βωμό των πρώτων ανακτορικών χρόνων.
Χρυσός στατήρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου που εκδόθηκε στο νομισματοκοπείο της Βαβυλώνας μεταξύ 316 και 311 π.Χ., από το Ιδαίο Αντρο |
Τα δύο νέα δωμάτια που ανασκάψαμε είναι πολυτελή, έχουν πέτρινα θρανία καλυμμένα με κονίαμα. Οι εκπληκτικές αρχιτεκτονικές εκλεπτύνσεις, με τις λεπτές κολόνες των αιθουσών, έχουν μοναδική μεγαλοπρέπεια.
Εχουν χτιστεί την ίδια εποχή που ανεγείρονται τα μεγάλα μινωικά ανάκτορα (Κνωσός, Φαιστός κ.λ.π) δηλαδή το 1900 π.Χ. Με τα μέχρι τώρα ανασκαφικά δεδομένα υπολογίζεται πως το κεντρικό κτιριακό συγκρότημα της Ζωμίνθου αποτελείτο τουλάχιστον από εκατόν είκοσι δωμάτια εκπληκτικής ομορφιάς. Θα υπήρχαν και βοηθητικοί χώροι ευρύτερα. Αυτό σώθηκε, όμως, με ύψος 2-3 μέτρα, πράγμα μοναδικό. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αρχιτεκτονικό θαύμα, ο αρχιτέκτων που το σχεδίασε ήταν πολύ σημαντικός και όλοι οι χώροι είναι διαμορφωμένοι με σχέδιο.
Λίθινη, ενεπίγραφη τράπεζα προσφορών. Φέρει σύμβολα της Ιερογλυφικής ή Γραμμικής Α γραφής |
• Ποια άλλα ευρήματα θεωρείτε σημαντικά φέτος;
Παλιότερα είχαμε βρει το κεραμικό εργαστήριο της Ζωμίνθου, τώρα βρήκαμε τον κεντρικό κλίβανο παραγωγής αγγείων, διαμέτρου 2,9 μέτρων, ίσως ο μεγαλύτερος που έχει βρεθεί τη μινωική περίοδο. Φέραμε και τον είδε ένας έμπειρος αγγειοπλάστης από τις Μαργαρίτες Ρεθύμνου και έμεινε άναυδος από τις διαστάσεις και την τελειότητά του. Βρέθηκε και ένα καταπληκτικό δαχτυλίδι της Πρωτογεωμετρικής περιόδου, παρόμοιο έχω βρει στην ανασκαφή της Σκύρου. Συναντάμε όλες τις ιστορικές φάσεις, τη λαμπρή Ρωμαϊκή περίοδο, όπως και στο Ιδαίο Αντρο. Υπάρχει διαχρονική χρήση του χώρου.
• Ποια ήταν η βαρύτητα και ο ρόλος του ανακτόρου της Ζωμίνθου;
Η Ζώμινθος είναι χτισμένη πάνω σε ένα στρατηγικό σταυροδρόμι που συνδέει Βορρά, Νότο, Δύση και ανατολικά έρχεται ο δρόμος από την Κνωσό. Υποθέτουμε ότι αυτός είναι ο δρόμος που πέρασε και ο Πλάτων, όπως το περιγράφει στο έργο του «Νόμοι». Η Ζώμινθος θα υποκαθιστούσε τη λειτουργία του Ιδαίου Αντρου τον χειμώνα, που ήταν αδύνατο να λειτουργήσει. Το Ιδαίο Αντρο ήταν διεθνές ιερό, δεχόταν επισκέψεις από Αίγυπτο, Μεσοποταμία κ.λπ. και ήταν υπό την επίβλεψη της δυναστείας της Κνωσού.
Πήλινο ρυτό με γραπτή φυτική διακόσμηση. |
Αυτό είναι σαφές διότι την περίοδο της ακμής της η Κνωσός εμπορεύεται στην Αίγυπτο μαλλί, βότανα, αρωματικά και ιαματικά, όπως αναφέρεται στις αιγυπτιακές πηγές, όπου οι αρχαίοι Κρήτες ονομάζονται Κεφτιού. Αυτά τα προϊόντα προέρχονται κυρίως από τον Ψηλορείτη και η Ζώμινθος είναι ταυτόχρονα παραγωγικό και βιοτεχνικό κέντρο. Γνωρίζουμε πλέον από την ανασκαφή ότι λειτουργούσε βιοτεχνία ορείας κρυστάλλου, διότι έχουμε βρει πολλά κομμάτια ακατέργαστου και κατεργασμένου κρυστάλλου, πολυεδρικά και εξαιρετικής ποιότητας.
Tο μινωικό ανάκτορο της Ζωμίνθου στον Ψηλορείτη
• Και η ιερότητά του;
Ηταν ταυτόχρονα χώρος κατοικίας ιερέων και ιερό. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι βρέθηκε μεγάλος αριθμός πιθαριών, πολύ μεγαλύτερος από τις ανάγκες που έχει ένας οικισμός. Υπάρχει, όμως, και πλούτος μοναδικών άλλων ευρημάτων (σφραγίδες, κοσμήματα από αχάτη, στεατίτη κ.λπ.), που έχουν εισαχθεί στην Κρήτη και ενδέχεται να ήταν αφιερώματα. Εχουμε βρει και πολλά χάλκινα λατρευτικά αντικείμενα, όπως διπλοί πελέκεις αντίστοιχοι με του Ιδαίου Αντρου και των Κυθήρων, καθώς και σημαντικά χάλκινα ειδώλια.
Ολα τα αντικείμενα του Ιδαίου Αντρου έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, ενώ της Ζωμίνθου θα εκτεθούν στο Μουσείο Ρεθύμνου. Χρησιμοποιούμε την πιο προχωρημένη μορφή επιστημονικής γνώσης, γι’ αυτό συνεργαζόμαστε για την ερμηνεία των φυτικών και ζωικών ειδών με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και για άλλα ευρήματα με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ. Εργάζονται περίπου εξήντα άνθρωποι στην ανασκαφή, στην αρχή χωρίς χρήματα, οι οποίοι πληρώθηκαν πολύ αργότερα και κάποιοι είπαν «και να μην πληρωθούμε εμείς θα δουλεύουμε».
info: Η ανασκαφή γίνεται υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Η Ζώμινθος συντηρήθηκε μετά την επέλαση των βανδάλων με τη βοήθεια της Αρχαιολογικής Εταιρείας Ρεθύμνου.
