Βασιβουζούκοι Τούρκοι, οι σφαγείς του Μεγάλου Κάστρου

Βασιβουζούκοι στην Κρήτη, σκίτσο από αντιγραφή φωτογραφίας (Βλ.παρακάτω)

Πολλοί συγγραφείς, που ασχολούνται με την ιστορία της Κρήτης αναφέρονται στους βασιβουζούκους Τούρκους. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται γι΄ αυτούς στις σφαγές του Ηρακλείου, που έδωσαν την αφορμή στις μεγάλες δυνάμεις να αναγκάσουν τον σουλτάνο να αποσύρει τα στρατεύματα του από την Κρήτη το 1898. Παρά του ότι ο αναγνώστης καταλαβαίνει, από τα συμφραζόμενα, ότι πρόκειται για άτακτους, δεν εξηγεί κανείς, ποιοι είναι οι Βασιβουζούκοι.

Αφορμή για το άρθρο αυτό μου έδωσαν αυτοί οι γνωστοί – άγνωστοι, που εκμεταλλευόμενοι διάφορες εκδηλώσεις, όπως φοιτητικές, μαθητικές, συνδικαλιστικές πορείες μπαίνουν ανάμεσα τους και εκμεταλλευόμενοι την δύναμη του συνόλου της μάζας, καταστρέφουν περιουσίες αναίτιων και φιλήσυχων πολιτών – ιδιωτών, χωρίς η αστυνομία να καταφέρνει να συλλαμβάνει ποτέ κανένα, ενώ είναι στα πόδια τους…

02-dranadakiΒασιβουζούκος στα Βαλκάνια

Η λέξη βασιβουζούκος και πιο σωστά μπασιμποζούκος (το σ δασύ, ως ch). προέρχεται από την σύνθετη τούρκικη λέξη  μπας (= κεφαλή) και μποζούκ (= χαλασμένος) δηλαδή κακoκέφαλος και χρησιμοποιείται για τον ιδιαίτερα απείθαρχο, άγριο, θηριώδη. Κατ΄ επέκταση η λέξη βασιβουκισμός υπονοεί πράξη που υπενθυμίζει τις αυθαιρεσίες και τις θηριωδίες των βασιβουζούκων. Η λέξη βασιβουζούκος κατάντησε συνώνυμη προς τον ληστή και τον κακούργο, που εμπνέει τρόμο για τις θηριωδίες του.

Οι Βασιβουζούκοι ήταν ασιατική, τουρανική φυλή, που χρησιμοποιήθηκε από τον Μωάμεθ τον Πορθητή σαν προφυλακή κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ήταν ικανοί ιππείς, γι΄ αυτό παλαιότερα, σε ορισμένες περιοχές της Τουρκίας, οι έφιπποι αστυνομικοί ονομαζόταν βασιβουζούκοι.

Η λέξη βασιβουζούκος είναι άγνωστη, στα πρώτα χρόνια της τουρκικής ιστορίας. Επινοήθηκε αργότερα, όταν εισήχθη στην Τουρκία το νεότερο στρατιωτικό σύστημα. Συνήθως την λέξη μπασή-μποζούκ την χρησιμοποιούσαν για να υποδηλώσουν κάθε ένα μη στρατιωτικό, δηλαδή κατ΄ αντιδιαστολή προς το στρατιώτης.

Κατά τον ΙΘ΄ αιώνα βασιβουζούκοι ονομάζονται οι άτακτοι, που δεν υπόκεινται σε τακτική στρατιωτική πειθαρχία. Οι βασιβουζούκοι αντικαθιστούν την εποχή εκείνη τους ακιντζήδες, που στα πρώτα χρόνια της τούρκικης ιστορίας καταδυναστεύουν τον απλό λαό και αργότερα η λέξη ακιντζής σημαίνει ληστής των βουνών, που ηρωποιείται στα μάτια του λαού. Το όνομα ακιντζής καταλήγει στα Ελληνικά τσακιντζής και γίνεται συνώνυμο του λαϊκού ήρωαςΤσακιντζή, (παιδικό περιοδικό της δεκαετίας του 1950 και λαϊκό τραγούδι της δεκαετίας του 1960 στην Ελλάδα).

Οι Κρητικοί, έχουμε συνδέσει τους βασιβουζούκους με την τοπική μας ιστορία και ιδιαίτερα με τις σφαγές του Ηρακλείου το 1898 και θεωρούμε, λανθασμένα, ότι έδρασαν μόνο στην Κρήτη.

03-kriti-b-162-aΒασιβουζούκοι οδηγούνται από αγγλικό απόσπασμα στην κρεμάλα

Η επαρχία Μεσημβρίας στα δυτικά παράλια του Εύξεινου Πόντου είχε χάσει μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού της κατά το 19ο αιώνα, καθώς πολλοί Έλληνες είχαν καταφύγει στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τη Ρωσία κατά το Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-1829. Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, οι Έλληνες της περιοχής υπέφεραν από τη δράση των βασιβουζούκων και των Κιρκασίων (Κερκέζων), που είχαν καταφύγει ως πρόσφυγες σε εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά το 1878, η ελληνική κοινότητα Μεσημβρίας είχε υποστεί μεγάλη συρρίκνωση και πολλοί κάτοικοι της μετανάστευσαν στην Αγχίαλο, τη Βάρνα, τον Πύργο, την Κωνστάντζα και αλλού.

Η Απριλιανή εξέγερση του 1876 αποτελεί το αποκορύφωμα του απελευθερωτικού αγώνα του βουλγαρικού λαού κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Απριλιανή εξέγερση βάζει το Βουλγαρικό Εθνικό ζήτημα στην διεθνή σκηνή και επιβάλει την ανάγκη της άμεσης επίλυσης του και είχε ως αποτέλεσμα την διεθνή διάσκεψη στην Κωνσταντινούπολη και το Ρωσοτουρκικό πόλεμο από το 1877-1878.

Η γρήγορη εξάπλωση της εξέγερσης ανησύχησε τις τουρκικές αρχές. Η Υψηλή Πύλη προέβη στη γρήγορη κατάπνιξη της, στέλνοντας οπλισμένα στρατεύματα και βασιβουζούκους. Παρ’ όλο που είναι ανεπαρκώς οπλισμένοι οι Βούλγαροι προβάλλουν αντίσταση: Ύστερα από άνιση μάχη στις 26 Απριλίου 1876 οι βασιβουζούκοι του αρχηγού Τοσούν Μπέη έβαλαν φωτιά στην πόλη Κλεισούρα. Λίγες μέρες αργότερα, στις 30 Απριλίου, κατέλαβαν και την πόλη Παναγκιουρίστε.

04-kriti-b-162Η εκτέλεση με κρέμασμα των βασιβουζούκων στο Ηράκλειο

Κατά τις εξεγέρσεις στη Βουλγαρία, ή Υψηλή Πύλη , αποφεύγει στην αρχή να κινητοποίηση τακτικό στρατό. Για την καταστολή των κινημάτων και για την τρομοκράτηση των εκεί χριστιανικών πληθυσμών μεταχειρίσθηκε εθελοντικά σώματα άτακτων, εφίππων η πεζών, που αποκαλούνται τότε βασιβουζούκοι, για να υποδηλωθεί ότι δεν πρόκειται  περί  τακτικού  στρατού.

Οι βασιβουζούκοι στην Βουλγαρία, την εποχή εκείνη εκτράπηκαν σε κάθε είδους λεηλασία, αρπαγές ενάντια στον πληθυσμό, και η λέξη βασιβουζούκος κατάντησε συνώνυμη προς τον ληστή και τον κακούργο, που εμπνέει τρόμο για τις θηριωδίες του. Τα κακουργήματα των βασιβουζούκων στις πόλεις  Παναγκιουρίστε,  Περουσίτσα και ιδιαίτερα στο Μπατάκ της Βουλγαρίας το 1877, έγιναν γνωστά στην Ευρώπη από μια ανταπόκριση ενός ΄Αγγλου  δημοσιογράφου και ενός Αμερικανού προξένου, που τις κατήγγειλαν στην ευρωπαϊκή δημόσια γνώμη. Ο τότε ηγέτης του  αγγλικού φιλελευθέρου κόμματος Ουίλλιαμ Γλάδστων με το ιστορικό του φυλλάδιο με τον τίτλο Bulgarian atrocities «Βουλγαρικαί θηριωδίαι» εξήγειρε την  αγανάκτηση ολοκλήρου του κόσμου.

Η ευρύτερη περιοχή της Βορειανατολικής Θράκης, είχε υποστεί τα πάνδεινα κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, όπως ιστορείται σε σειρά διπλωματικών εγγράφων. Η εφημερίδα «Παλιγενεσία» των Αθηνών στις 24 Ιανουαρίου 1878 δημοσίευσε μια εκτενή ανταπόκριση, για τις συνέπειες του Ρωσοτουρκικού πολέμου, σημειώνοντας:

«Ολόκληρα χωρία κατεστράφησαν υπό της πυρκαϊάς και της μαχαίρας του βασιβουζούκου. 43 περίπου εισίν τα καταστραφέντα χωρία και αι κωμοπόλεις μεταξύ των οποίων πλείστοι καλλιπύργωτοι και αριθμούσαι χιλιάδας κατοίκων, δεν έχουσι πλέον μίαν οικοδομήν ούτε ένα κάτοικον ζώντα. Ούτω π .χ. το Στακτοχώριον, χωρίον καθαρώς ελληνικόν απέχον 3-4 ώρας του Πύργου και αριθμόν περί τας 200 οικίας, έχει επιζώντα πέντε μόνον άτομα, ων αι αφηγήσεις είναι σπαρακτικώταται. Οι κάτοικοι αυτού ίνα σωθώσιν εκλείσθησαν εις τον ναόν του χωρίου, όπου μετά βάσανον δύο όλων ημερών κατεκάησαν πάντες.

06-xrisostomos-96Βασιβουζούκοι φωτογραφίζονται στο Ηράκλειο. Στο κέντρο καθιστός ο αρχηγός τους Αλή Ούμοασης. Εκτελέσθηκς την 7η Νοεμβρίου 1898

Βασιβουζούκοι και Κρήτη

Το 1898 το νησί της Κρήτης ήταν ανάστατο. Οι μεγάλες δυνάμεις είχαν ήδη πατήσει στο νησί από το 1897, με την ευκαιρία των ταραχών που δημιουργήθηκαν μετά την τυχερή επανάσταση του 1896, της οποίας ηγήθηκε μαζί με άλλους ο Μανούσος Κoύνδουρος. Από την 18 Ιουλίου με απόφαση των Μεγάλων δυνάμεων η Κρήτη διοικείται εσωτερικά από πενταμελή Εκτελεστική Επιτροπή «το Εκτελεστικόν Κρήτης», που εκλέχτηκε από την Γενική Συνέλευσης Κρήτης, σε συνεργασία με το Συμβούλιο των Ναυάρχων των μεγάλων δυνάμεων μέχρι την άφιξη του Αρμοστή.

Στις 25 Αυγούστου 1898, με απόφαση των Ναυάρχων, απόσπασμα του αγγλικού στρατού προέβαινε στην εγκατάσταση των υπαλλήλων του Εκτελεστικού στο φορολογικό γραφείο του Ηρακλείου Ο τουρκικός στρατός και οι μπέηδες με ένα καλά μελετημένο σχέδιο, προχώρησαν σε ένα προσχεδιασμένο έγκλημα εναντίον των χριστιανών του Ηρακλείου.

05-xrisostomos-97Εκτέλεση βασιβουζούκου απόαπόσπασμα των μεγάλων δυνάμεων στο Ηράκλειο

Γνωστοί κακοποιοί, μουσουλμάνοι βρέθηκαν επικεφαλής βασιβουζούκων και του εξαγριωμένου μουσουλμανικού όχλου, που προέβη σε μια φοβερή και απάνθρωπη σφαγή. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ολόκληρη η χριστιανική συνοικία είχε λεηλατηθεί και πυρποληθεί και είχαν σφαγιασθεί 800 χριστιανοί. Ανάμεσα τους και ο πρόξενος της Αγγλίας Λυσ. Καλοκαιρινός και 17 Άγγλοι στρατιώτες. Το τελευταίο αυτό ήταν η αιτία της επέμβασης των Άγγλων.

«[…] ή είκών του Ηρακλείου! Φρικαλέα, αγρία, οδυνηρά. Όδυνηρωτέρα, ότι οι εν δοκιμασίαις διελθόντες τον βίον αυτών έσφάγησαν υπό τήν σκιάν τεσσάρων ευρωπαϊκών σημαιών […]», γράφει εφημερίδα της εποχής.

Οι 17 πρωταίτιοι συνελήφθησαν και δικάστηκαν. Οι 17 που κρίθηκαν ένοχοι για τους φόνους των Άγγλων καταδικάστηκαν σε θάνατο. Οι ένοχοι για τα εγκλήματα κατά των χριστιανών άλλοι καταδικάστηκαν σε πολυετείς φυλακίσεις και άλλοι απελάθηκαν αλλά δεν εκτελέστηκαν.

«Χαρακτηριστική ή αποφασιστικότης των Άγγλων», έγραφε η εφημερίδα Άστυ στις 28 Αυγούστου 1898. «Το αδρανές μεγαλείον εκινήθη. Εντός 48 ωρών ό Τουρκικός στρατός θα αποσυρθή, ό στρατιωτικός νόμος θα λειτουργήση· οι πρωταίτιοι των φρικαλεοτήτων θ’ απαγχονισθουν… Ηλεκτρική ή διαταγή, ηλεκτρική και ή εκτέλεσις… αυτό ονομάζεται δύναμις ενός έθνους. Εάν το αίμα των Αρμενίων ήτο εύθηνόν, το των Άγγλων εξαγοράζεται ακριβότατα, δια βρόγχων και οβίδων…»

Ισχυρή μοίρα αγγλικού στόλου με τον ναύαρχο Νοέλ κατέπλευσε στο λιμάνι του Ηρακλείου και ο τουρκικός στρατός διατάχθηκε  να αποχωρήσει από την πόλη καθώς και από άλλα φρούρια της Κρήτης. Στις 2 Νοεμβρίου και ο τελευταίος τούρκος στρατιώτης είχε αποχωρήσει από το νησί. Ένα μήνα αργότερα, 9 Δεκεμβρίου 1898, ο ύπατος Αρμοστής Γεώργιος αποβιβάστηκε στη Σούδα.

Αρχηγός των βασιβουζούκων, στα γεγονότα του Ηρακλείου, ήταν ο περιβόητος Αλή Ούμπασης, που κρεμάστηκε μετά τα γεγονότα από τους Άγγλους. Πολλοί βασιβουζούκοι δεν καταγόταν από την Κρήτη, αλλά τους είχε φέρει ο τουρκικός στρατός και οι μπέηδες από άλλα μέρη της αυτοκρατορίας. Ορισμένοι από αυτούς, παρέμειναν στην Κρήτη, συνελήφθησαν αργότερα επί Κρητικής πολιτείας και απελάθηκαν στα μέρη από όπου είχαν έλθει. Η επίσημη τότε εφημερίδα Κρήτη και ο τοπικός τύπος αναφέρουν πολλά τέτοια ονόματα.

07-xanthakis-199Βασιβουζούκοι κρατούμενοι στο αγγλικό πολεμικό πλοίο «Αφροδίτη»

Η σπάνια φωτογραφία, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο βιβλίο Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας 1839-1970 του Άλκη Ξανθάκη , που τραβήχτηκε από Άγγλο αξιωματικό, και δείχνει τους 17 μελλοθάνατους βασιβουζούκους να κρατούνται προσωρινά πάνω στο Αγγλικό πολεμικό «Αφροδίτη», από τα κατάρτια του οποίου κρεμάστηκαν ορισμένοι, φέρνει στο φως μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας μας.

Πολλοί θεωρούσαμε ότι οι βασιβουζούκοι στην Κρήτη συνελήφθησαν, φυλακίσθηκαν και κρεμάστηκαν όλοι στην στεριά στην περιοχή του Ηρακλείου. Ένας λόγος ήταν και τα σκίτσα, που δημοσιεύτηκαν σε Ευρωπαϊκές εφημερίδες της εποχής, που δείχνουν σε σκίτσα το ξύλινο ικρίωμα με τις κρεμάλες στην στεριά, ενώ η φωτογραφία αποτελεί ντοκουμέντο και αποδεικνύει ότι οι πρωταίτιοι βασιβουζούκοι κρατούνται στο Αγγλικό πολεμικό «Αφροδίτη» και όπως αναφέρεται ορισμένοι κρεμάστηκαν από τα κατάρτια του.

08-kriti-b-165-aΒασιβουζούκοι περνούν ανενόχλητοι μπροστά από φρουρά των μεγάλων δυνάμεων

Ακόμα ένα στοιχείο, που αποτυπώνεται στις εικόνες της εποχής, είναι ότι, οι βασιβουζούκοι φωτογραφίζονται δημόσια και περνούν ανενόχλητοι, μπροστά από τις φρουρές των μεγάλων δυνάμεων, που αστυνομεύουν ουσιαστικά τότε την Κρήτη. Μήπως οι σημερινοί γνωστοί – άγνωστοι, που μπαίνουν στις διαδηλώσεις με σκοπό να  αποπροσανατολίσουν τον σκοπό τα διαδήλωσης, που περνούν ανενόχλητοι, χωρίς να συλλαμβάνονται ποτέ, μπροστά από τους αστυνομικούς καταστρέφοντας ιδιωτικές περιουσίες και τρομοκρατώντας τον κόσμο, έχουν κάποια σχέση με τους τότε βασιβουζούκους;

Δυστυχώς η ιστορία επαναλαμβάνεται, η μόνη διαφορά είναι ότι οι τότε βασιβουζούκοι τολμούσαν και έδειχναν τα πρόσωπα τους, ενώ οι σημερινοί βασιβουζούκοι τα κρύβουν.

 

: Παπαδάκης Χαρίδημος Α.

Βιβλιογραφία

Αθανασιάδης Π, Τα βάσανα της Θράκης στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους του ΙΘ’  αιώνα. Εφημερίδα Κομοτινής «Ο Χρόνος» 30-3-2009.

Δετοράκης Θεοχάρης, Ιστορία της Κρήτης. Αθήνα 1986.

Κοτζάμπαση Μαρία, Μεσημβρίας Μητρόπολη. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, 17-3-2008.

Μοσχόπουλος Ν. στο Παύλος Δρανδάκης, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Εκδοτικός οίκος Φοίνιξ Ε.Π.Ε. Τομος Στ.

Ξανθάκης Άλκης, Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας 1839-1970. Αθήνα 2008.Εκδόσεις Πάπυρος.

Παναγιωτάκης Γεώργιος, Κρήτη Εικόνες – Ιστορία. Ηράκλειο 1990. Τόμος Β

Σάμπτεφ Κωνσταντίν, 131 χρόνια από την αρχή της Απριλιανής Εξέγερσης του 1876. Διαδίκτυο http://www.bnr.bg/emission_Greek/Theme_Istoria.

Φιλολογικός Σύλλογος Χανίων «Ο Χρυσόστομος» Η Κρήτη στις αρχές του αιώνα μας. Αθήνα 1988.





Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.