Τα ιστορικά μονοπάτια της Κρήτης είναι ένας σωστός λαβύρινθος: Μινωίτες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Αραβες και Ενετοί, τουρκοκρατία, Κρητική Πολιτεία, Κατοχή. Λαοί, θρησκείες, πολιτισμοί πέρασαν από την Κρήτη και άφησαν σημάδια ανεξίτηλα που σήμερα αφηγούνται τη μοναδική Ιστορία της.
Ενας χάρτης της Κρήτης με σημειωμένα επάνω του όλα τα ιστορικά μνημεία της θα ήταν ένας χάρτης που δεν θα διέκρινες παρά μόνο την ακτογραμμή του νησιού. Γιατί αν έχεις στον νου σου πως στην Κρήτη αναπτύχθηκε ο πρώτος γνωστός Ευρωπαϊκός πολιτισμός, ο Μινωικός, τότε καταλαβαίνεις πως η ιστορία του νησιού πάει πολύ πίσω στον χρόνο.
Σ’ αυτό το ιστορικό σεργιάνι όμως «μπλέκονται» πολλοί και σχεδόν όλοι αφήνουν από κάτι. Οι Μινωίτες γίνονται θαλασσοκράτορες, φτιάχνουν τις πρώτες μεγάλες πολιτείες που είδε ο ελληνικός κόσμος, η Κνωσός γίνεται σημείο αναφοράς και μαζί της η Φαιστός, η Ζάκρος, τα Μάλια.
Με την υποχώρηση του πρώτου αυτού πολιτισμού, τη σκυτάλη παίρνουν κάποιους αιώνες αργότερα οι Ρωμαίοι του Κόιντου Μέτελλου, η Κρήτη γίνεται ρωμαϊκή επαρχία με έδρα τη Γόρτυνα και περίπου μισή χιλιετία έπειτα περνά στη δικαιοδοσία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Βυζαντίου.
Νεώρια, Χανιά – Ενετική λάμψη: Το πιο σπουδαίο δείγμα της ενετοκρατίας στα Χανιά είναι τα ενετικά νεώρια που σώζονται ακόμη στο παλιό λιμάνι της πόλης. Πρωτοκατασκευάστηκαν στα τέλη του 16ου αι. με σκοπό να παρέχουν τα απαραίτητα για τις επισκευές του βενετσιάνικου στόλου, ενώ δυο αιώνες αργότερα, στα χρόνια πια των Οθωμανών, η χρήση τους άλλαξε και μετατράπηκαν κυρίως σε αποθήκες.Από τα συνολικά 17 νεώρια σώζονται σήμερα επτά συνεχόμενα, ενώ ένα ακόμη, το Μεγάλο Αρσενάλι (στα δυτικά του λιμανιού), στεγάζει το Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου και λειτουργεί ως χώρος πολιτισμού.
Φάρος, Χανιά – Ακοίμητος φρουρός: Το σήμα-κατατεθέν των Χανίων είναι φυσικά ο φάρος, φρουρός στην εμπασιά του παλιού λιμανιού. Τον πρωτοέχτισαν -κι αυτόν- οι Ενετοί στα 1600, και μαζί με το αντικρινό φρούριο του Φιρκά προστάτευε την πόλη από τη θαλάσσια οδό. Τι τον κάνει να ξεχωρίζει; Το ότι η βάση του στηρίζεται πάνω σε φυσικό βράχο, το γεγονός πως ο πύργος του αποτελείται από τρία τμήματα διαφορετικής διατομής, το πρώτο με οκτώ γωνίες, το μεσαίο με δεκαέξι και το ψηλότερο κυκλικό, ενώ θυμίζει περισσότερο μιναρέ παρά τυπικό φάρο. Εχει ύψος 21 μ. και το φως του φτάνει σε απόσταση 7 ν.μ.
Φραγκοκάστελο, Σφακιά – Το κάστρο των θρύλων: Είναι γνωστό το -για πολλούς ανεξήγητο- φαινόμενο με τους Δροσουλίτες, τις σκιές δηλαδή που εμφανίζονται κάποια μαγιάτικα πρωινά γύρω από το κάστρο και οι τοπικοί θρύλοι αφηγούνται πως πρόκειται για τους τελευταίους Ελληνες υπερασπιστές του κάστρου που έπεσαν το 1828. Το ίδιο το κάστρο, ωστόσο, το Φραγκοκάστελο, έχει τη δική του μακρά ιστορία: το έχτισαν οι Ενετοί το 1374, έγινε θέατρο πολλών μαχών ανάμεσα σε Ενετούς, Σφακιανούς και αργότερα Τούρκους, μέχρι τελικά να πάψει να χρησιμοποιείται γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα. Απέχει περίπου 15 χλμ. από τη Χώρα Σφακίων, ενώ αξίζει να τιμήσεις και την εξαιρετικά δημοφιλή, αμμουδερή παραλία που απλώνεται μπροστά του!
Ακρωτήρι, Χανιά – Ιερή παράδοση: Τρία μοναστήρια στο Ακρωτήρι, άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους, λειτούργησαν διαχρονικά το ένα ως συνέχεια του άλλου. Η Μονή Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων είναι το πρώτο που συναντάς (15 χλμ. από τα Χανιά), στις παρυφές του όρους Σταυρός, ένα μοναστήρι πλούσιο και ζωντανό· οι μοναχοί παράγουν μάλιστα εξαιρετικό ελαιόλαδο αλλά και κρασί, μέλι και σαπούνια Χτίστηκε τον 17ο αι. πάνω σε παλιότερο ναό από τους αδερφούς Τζαγκαρόλους, που νωρίτερα είχαν ασκητέψει στην παρακείμενη Μονή Γουβερνέτου ή Κυρίας των Αγγέλων. Στην τελευταία θα θαυμάσεις τη φρουριακή αρχιτεκτονική και το καθολικό της Παναγίας κι έπειτα ακολούθησε το λιθόστρωτο μονοπάτι (περίπου 20′) μέχρι την έρημη σήμερα Μονή Καθολικού, σε μια σπηλιά της οποίας μόνασε ο Αγιος Ιωάννης ο Ερημίτης. Από εδώ, γύρω στα μέσα του 16ου αι. κάποιοι καλόγεροι έφυγαν για να ιδρύσουν τη Μονή Γουβερνέτου.
Κάστρο Σούδας – «Πλωτό» φρούριο: Οποιος κατείχε το νησάκι της Σούδας έλεγχε το λιμάνι της αλλά και τα Χανιά: οι θαλασσοκράτορες Ενετοί κατάλαβαν τη σημασία του νησιού και την οχύρωσαν περίπου στα 1570. Οταν η τουρκική κατάκτηση της Κρήτης ήταν πια γεγονός, το κάστρο της Σούδας -μαζί με τη Γραμβούσα και τη Σπιναλόγκα- ήταν ό,τι απέμεινε σε ενετικά χέρια, τουλάχιστον μέχρι το 1715. Το 1913 στη Σούδα υψώθηκε για πρώτη φορά η ελληνική σημαία, γιορτάζοντας την πολυπόθητη Ενωση με την Ελλάδα. Για να το επισκεφτείς πρέπει να απευθυνθείς στον Ναύσταθμο και τον Δήμο Χανίων, καθώς απέναντι λειτουργεί ναυτική βάση.
Αγιος Γεώργιος, Αποκόρωνας – Μονή & ελαιουργείο: Δεν είναι το παλαιότερο ούτε το πιο πλούσιο μοναστήρι της Κρήτης, μα σίγουρα είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα. Ο Αγιος Γεώργιος, ανάμεσα στα χωριά Βρύσες και Βάμος Αποκορώνου (επαν)ιδρύθηκε μόλις το 1996, όμως οι πρώτες μαρτυρίες για το ιερό έρχονται από τα μέσα του 17ου αι. Το 1829 οι μοναχοί που ζούσαν εδώ άρχισαν την εκμετάλλευση του ελαιοκάρπου, και τότε περίπου χτίστηκαν και οι εντυπωσιακές αποθήκες με τα πολλαπλά τόξα που σώζονται μέχρι σήμερα και αποτελούν το πιο σπουδαίο αξιοθέατο του μοναστηριού. Ο Αγιος Γεώργιος απέχει περίπου 2,5 χλμ. από τις Βρύσες και 33 χλμ. από τα Χανιά.
Αρχαία Απτέρα, Χανιά – Διαχρονικό μεγαλείο: Υπήρξε μία από τις πιο ισχυρές μινωικές πόλεις. Χτισμένη σε στρατηγική τοποθεσία απ’ όπου μπορούσε να ελέγχει ολόκληρο τον κόλπο της Σούδας, η Απτέρα (15 χλμ. ΝΑ των Χανίων) κατοικήθηκε ήδη από το 3500 π.Χ., όμως οι Ρωμαίοι ήταν εκείνοι που έφτιαξαν τον σωζόμενο χώρο που θα σε εντυπωσιάσει σήμερα, το συγκρότημα με τις πελώριες δεξαμενές με τα πηγάδια και τις στέρνες. Αιώνες μετά, το 1869, χτίστηκε λίγο παραπέρα και ο Κούλες, το κάστρο που σώζεται ολόκληρο και εποπτεύει τη Σούδα, ενώ το φρουριακό συγκρότημα στην Απτέρα συμπληρώνει το οθωμανικό κάστρο Ιτζεδίν, στη θέση Καλάμι, απέναντι από το νησάκι της Σούδας. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος.
Αρχαία Ελεύθερνα, Ρέθυμνο – Γέφυρα χιλιετιών: Από τις ισχυρότερες πόλεις-κράτη της Κρήτης, η Ελεύθερνα ιδρύθηκε από Δωριείς τον 9ο π.Χ. αι. (ίχνη κατοίκησης ανάγονται και στην Πρωτομινωική περίοδο, πριν από τη 2η χιλιετία), άκμασε περίπου τον 8ο με 7ο αι., ενώ και οι Ρωμαίοι φρόντισαν να τη στολίσουν με λαμπρά δημόσια κτίρια. Ο αρχαιολογικός χώρος που μπορείς να επισκεφτείς είναι πραγματικά πελώριος, αν και αφορά μόνο ένα κομμάτι της αρχαίας πόλης, με το αρχαίο γεφύρι να είναι ένα από τα όσα θα σε εντυπωσιάσουν. Πολλά ευρήματα των ανασκαφών εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου. Η Αρχαία Ελεύθερνα απέχει 3,5 χλμ. από τη σύγχρονη Ελεύθερνα και 27 χλμ. από το Ρέθυμνο.
Μονή Ασωμάτων, Αμάρι – Καλλιέργεια πίστης: Χτίστηκε επί Βυζαντινών, όπως αναφέρεται σε έγγραφο του 12ου αι., άκμασε επί Ενετών, λεηλατήθηκε από Οθωμανούς, καταστράφηκε από σεισμούς, ξανασυστήθηκε, αναστηλώθηκε και μέχρι σήμερα λειτουργεί ως Γεωργική Σχολή. Είναι η Μονή Ασωμάτων (λέγεται και Σχολή Ασωμάτων), αφιερωμένη στους Ταξιάρχες, ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα του Αμαρίου κι ολόκληρης της Κρήτης. Στο καθολικό της μονής θα δεις τις εικόνες των Ταξιαρχών και της Αγίας Τριάδας, φιλοτεχνημένες από τον ηγούμενο Μανασσή (1755 και 1619 αντίστοιχα). Απέχει 3,5 χλμ. από το χωριό Βισταγή και 33 χλμ. από το Ρέθυμνο.
Μονή Χαλέπας, Μυλοπόταμος – Ο φύλακας της κοιλάδας: Χτισμένη σε ύψωμα, ανάμεσα στα χωριά Τσαχιανά και Βενί, εποπτεύει όλη την κοιλάδα του Μυλοποτάμου. Η ιστορική Μονή Σωτήρος Χριστού Χαλέπας, 46 χλμ. από το Ρέθυμνο, σε υποβάλλει με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της, που αντλεί τις ιστορικές ρίζες της από την ενετοκρατία. Ενα σημαντικό τμήμα της βρίσκεται υπό αναστήλωση, ωστόσο είναι πλήρως επισκέψιμη, χάρη και στις φροντίδες του αρχιμανδρίτη Πορφύριου, του μοναδικού μοναχού που ζει εδώ. Δες την παλιά κρήνη με τις ανάγλυφες παραστάσεις και τον ναό (μέσα σε παλαιότερο ναό) της Μεταμόρφωσης και Γεννήσεως.
Πρέβελη, Αγιος Βασίλειος – Μοναστήρι εις διπλούν: Πρόκειται ουσιαστικά για δύο μοναστήρια σε μια απόσταση περίπου 2 χλμ. μεταξύ τους, την ερειπωμένη σήμερα Κάτω Μονή του Προδρόμου και την Πίσω Μονή του Θεολόγου, η οποία λειτουργεί κανονικά και είναι επισκέψιμη. Η Μονή Πρέβελης είχε σημαντική παρουσία στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες της Κρήτης, όπου συμμετείχαν πολλοί μοναχοί της, όπως ο ηγούμενος Μελχισεδέκ Τσουδερός, ενώ στη διάρκεια της Κατοχής είχαν βρει καταφύγιο εδώ και στρατιώτες των συμμάχων που πολέμησαν στη Μάχη της Κρήτης. Σήμερα διακρίνεται για τον ωραίο ναό του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου και Ευαγγελισμού, το Εκκλησιαστικό Μουσείο όπου σώζονται ιστορικά κειμήλια, αλλά και για την υπέροχη θέα που απολαμβάνει στο Λιβυκό πέλαγος. Βρίσκεται 37 χλμ. νότια του Ρεθύμνου.
Κρήνη Ριμόντι, Ρέθυμνο – Πολυσύχναστο διάβα: Μια βόλτα αν κάνεις στην Παλιά Πόλη του Ρεθύμνου θα περάσεις από μπροστά της ξανά και ξανά. Η Κρήνη Ριμόντι, στη σημερινή πλατεία Πλατάνου, ήταν μέρος ενός εκτεταμένου δικτύου που κατασκευάστηκε το 1626 από -ποιους άλλους;- τους Βενετούς για να λυθεί το θέμα της υδροδότησης του Ρεθύμνου, για να φτάσει σήμερα να αποτελεί ένα από τα πιο πολυφωτογραφημένα σημεία της Παλιάς Πόλης. Η κρήνη αποτελείται από τρεις γούρνες όπου το νερό τρέχει μέσα από κρουνούς σε σχήμα λεοντοκεφαλής, ενώ πάνω στους τρεις κίονες στηρίζεται το επιστήλιο με την κτητορική επιγραφή (στα λατινικά).
Φορτέτζα, Ρέθυμνο – Κάστρο-ορόσημο: Από τα πιο καλοδιατηρημένα οχυρωματικά έργα των Ενετών στην Κρήτη, η Φορτέτζα του Ρεθύμνου άρχισε να χτίζεται το 1573 πάνω σε ερείπια ακροπόλεων που δεν σώζονταν, και σήμερα προσφέρει μια βόλτα-ταξίδι στο παρελθόν αλλά και εντυπωσιακή θέα στην πόλη και στη θάλασσα. Θα μπεις από την κύρια πύλη, ανάμεσα στους προμαχώνες Αγίου Νικολάου και Αγίου Λουκά, θα δεις το σύγχρονο θεατράκι της Ερωφίλης, το τζαμί του Ιμπραήμ Χαν, που σήμερα φιλοξενεί εκθέσεις και δρώμενα, παλιές πυριτιδαποθήκες, στρατώνες, κατοικίες και πολλές πολεμίστρες που επέτρεπαν στο κάστρο να εποπτεύει αποτελεσματικά το Ρέθυμνο. Θα δεις πως το κάστρο της Φορτέτζας το προτιμούν και πολλοί Ρεθυμνιώτες απλώς για μια χαλαρωτική επίσκεψη και λίγο διάβασμα στη σκιά των δέντρων…
Μονή Αρκαδίου – Μνημείο ελευθερίας: Κορυφαίο σύμβολο των αγώνων της Κρήτης για την ελευθερία, το Αρκάδι είναι από τα μνημεία που θα συγκινούν και θα εμπνέουν όσα χρόνια και αν περάσουν. Ιδρύθηκε τον 12ο αι., πέρασε όμως στην Ιστορία χάρη στα γεγονότα του Νοεμβρίου 1866, όταν στο μοναστήρι βρήκε καταφύγιο η Επαναστατική Επιτροπή Ρεθύμνου, που είχε εκλεγεί (πάλι στο Αρκάδι) λίγους μήνες νωρίτερα. Οταν οι αγωνιστές αγνόησαν τις απειλές των Τούρκων να διαλυθούν, τουρκικός στρατός πολιόρκησε το μοναστήρι, όπου βρίσκονταν περίπου χίλιες ψυχές, και το κατέλαβε μετά από αιματηρή μάχη.Πολλοί από τους υπερασπιστές, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Γιαμπουδάκη, είχαν προλάβει να κλειστούν στην πυριτιδαποθήκη, όπου και ανατινάχτηκαν πριν πιαστούν αιχμάλωτοι. Η Μονή Αρκαδίου βρίσκεται 23 χλμ. από το Ρέθυμνο, κοντά στο χωριό Αμνάτος και είναι επισκέψιμη.
Λότζια, Ηράκλειο – Ενετική κομψότητα: Είναι ένα από τα στολίδια της 25ης Αυγούστου. Ο επίσημος χώρος συγκέντρωσης των ευγενών της Γαληνοτάτης δεν θα μπορούσε παρά να πρωτοστατεί σε αρχιτεκτονική κομψότητα ανάμεσα στους εταίρους του. Απαραίτητο δημόσιο οικοδόμημα σε κάθε ενετική κτίση, είναι η τέταρτη κατά σειρά Λότζια που ανεγέρθηκε στο Ηράκλειο -και μοναδική που σώζεται- το έτος 1628, από τον γενικό προβλεπτή Φ. Μοροζίνι (αρχιτέκτονα της παρακείμενης κρήνης των «Λιονταριών»). Τοποθετήθηκε στην αρχή της αλλοτινής Ruga Maistra (=κύριος δρόμος), του σημαντικότερου, δηλαδή, δρόμου του ενετικού Ηρακλείου, που όπως και σήμερα οδηγούσε από το λιμάνι στην καρδιά της πόλης. Εχει δύο ορόφους, συνδυάζει τον δωρικό και τον ιωνικό ρυθμό, ενώ οι κιονοστοιχίες, οι τοξωτές πύλες της πρόσοψης και το αίθριο αποτελούν τα πιο αναγνωρίσιμα στοιχεία της.
Κούλες, Ηράκλειο – Η πύλη του Χάνδακα: Castello del Molo, Rocca a Mare, όπως και να τον πεις, ο Κούλες είναι ο θαλάσσιος φρουρός και σύμβολο του Ηρακλείου. Ο γίγαντας του μεσαιωνικού Χάνδακα και ένας από τους δημοφιλέστερους προμαχώνες των ενετικών τειχών του, έκανε 17 χρόνια να χτιστεί (1523 -1540), είναι διώροφος και στην τελική του μορφή κάλυπτε έκταση 3.600 τ.μ. Ανήκει στα επιθαλάσσια φρούρια που λειτουργούσαν ως προωθημένοι προμαχώνες στη θάλασσα, αποτελεί έναν από τους αγαπημένους περιπάτους των Ηρακλειωτών και στο δεύτερο επίπεδο με τις πολεμίστρες, κάθε καλοκαίρι, φιλοξενούνται εκθέσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Φαιστός – Πολιτισμός της Μεσαράς: Το δεύτερο σε μέγεθος μινωικό ανάκτορο επέβλεπε την εύφορη κοιλάδα της Μεσαράς και την έξοδο προς το Λιβυκό Πέλαγος. Στη σπουδαιότερη σε πλούτο και δύναμη πόλη της νότιας Κρήτης βασίλεψε η δυναστεία του Ραδάμανθυ, γιου του Δία και αδελφού του Μίνωα. Σήμερα διακρίνονται λείψανα του παλαιού και νέου ανακτόρου, βασικότερα εκ των οποίων είναι ο πομπικός δρόμος, το θέατρο και τα βασιλικά διαμερίσματα – σε ένα από τα δωμάτια των οποίων βρέθηκε ο περίφημος Δίσκος της Φαιστού. Το μυστηριώδες πήλινο αμφιπρόσωπο ενεπίγραφο εύρημα, χρονολογείται στον 17ο αι. π.Χ., δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί έως και σήμερα και φυλάσσεται στα ενδότερα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.
Κνωσός, Ηράκλειο – Το παλάτι του Μίνωα: Το σημαντικότερο κέντρο του Μινωικού πολιτισμού εντοπίστηκε το 1878 από τον Mίνωα Kαλοκαιρινό 5 χλμ. νοτιοανατολικά του Ηρακλείου, ήταν πολυώροφο και κάλυπτε έκταση 20.000 τ.μ. Η έδρα του βασιλιά Μίνωα αποτέλεσε το πολυπληθέστερο κέντρο της Κρήτης και κατοικούνταν συνεχώς από τα τέλη της 7ης χιλιετίας έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Η περιήγηση στον εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο αποκαλύπτει την Αίθουσα του Θρόνου, το Νότιο Πρόπυλο, τον Διάδρομο της Πομπής, τη Νότια Είσοδο με την τοιχογραφία του Πρίγκιπα με τα Κρίνα, την αίθουσα των Διπλών Πελέκεων και το Διαμέρισμα της Βασίλισσας με τη διάσημη τοιχογραφία των δελφινιών. Για τους λάτρεις της μυθολογίας, αναφέρουμε πως η πολύπλοκη αρχιτεκτονική του σύλληψη τον συνδέει άμεσα με τον μύθο του Λαβύρινθου.
Μονή Οδηγήτριας, Αστερούσια – Κρητικό Αγιον Ορος: Τη βρίσκεις στις ερημιές του νότιου Ηρακλείου, στις απολήξεις των Αστερουσίων, αν από τον Σίβα Μεσαράς ακολουθήσεις τον δρόμο για το Αγιοφάραγγο. Ενα από τα πιο καλοδιατηρημένα και σημαντικά θρησκευτικά μνημεία του επονομαζόμενου και ως «Κρητικό Αγιον Ορος» βουνού, διατηρεί φρουριακή αρχιτεκτονική και αποτελεί μέρος της ασκητικής παράδοσης. Ιδρύθηκε τον 14ο αι. και πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της είναι ο πύργος του Ξωπατέρα, του θρυλικού καλόγερου που αντιτάχτηκε στους Τούρκους από τις αρχές του 1800 μέχρι το 1828- οπότε ξεψύχησε πολεμώντας ταμπουρωμένος στη μονή. Ο κεντρικός ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία και στους Αγ. Αποστόλους, ενώ τους επισκέπτες μαγνητίζει το μικρό μουσείο με το λιοτρίβι, το πατητήρι, τον φούρνο και τα λοιπά παλιά εργαλεία των προκατόχων της.
Απανωσήφης, Μεταξοχώρι – Πολυάνθρωπο μελίσσι: Στολίζει την ενδοχώρα του Ηρακλείου και εντοπίζεται μετά τις Αρχάνες, κοντά στο Μεταξοχώρι Μονοφατσίου. Χτίστηκε στο τέλος της Ενετοκρατίας και απέκτησε μεγάλη φήμη, είχε πολλά μετόχια και άλλες τόσες εκκλησιές. Κέντρο του κτιριακού συγκροτήματος ο Ναός του Αγίου Γεωργίου, η πρόσοψη του οποίου είναι διακοσμημένη με εντυπωσιακά λιθανάγλυφα. Αποτελεί τη μεγαλύτερη σε αριθμό μοναχών ανδρική μονή της Κρήτης, φιλοξενεί πολύτιμα κειμήλια, ενώ πήρε τη συγκεκριμένη ονομασία καθώς χτίστηκε στο μιτάτο ενός βοσκού που άκουγε στο παρατσούκλι «Επάνω Σήφης», ως τρόπος να ξεχωρίζει από τον συνονόματο «Κάτω»…
Αϊ-Γιάννης, Καπετανιανά – Ασκηταριό στον Κόφινα: Σε απόσταση 500 μ. από τον παραθαλάσσιο οικισμό του Αϊ-Γιάννη Καπετανιανών, ακολουθείς το μονοπάτι και έρχεσαι αντιμέτωπος με τον σπηλαιώδη ναό του Αγίου Ιωάννη. Χτίστηκε το 1360 στα ερείπια προγενέστερου κτίσματος και αποτέλεσε ένα από τα σπουδαιότερα ασκητικά κέντρα της νότιας Κρήτης. Οι τοιχογραφίες που τον στολίζουν εντυπωσιάζουν όχι μονάχα για τη θεματολογία τους, αλλά διότι επεκτείνονται και στο εξωτερικό του, απεικονίζοντας τις μορφές των Αρχαγγέλων, τον Αγιο Πέτρο κ.ά. Συνδέεται μέσω μονοπατιού (45′) με άλλο ένα ξακουστό μοναστήρι του Κόφινα (η υψηλότερη κορυφή των Αστερουσίων), τη Μονή Κουδουμά.
Καλές, Ιεράπετρα – Πολεμίστρες στο Λιβυκό: Στέκει επιβλητικός στην είσοδο του παλιού λιμανιού της Ιεράπετρας από τον 13ο αι., αναπόσπαστο κομμάτι της γεραπετρίτικης ζωής. Τη στρατηγική θέση του αρχαίου λιμανιού της Ιεράπυτνας εκμεταλλεύτηκε σύμφωνα με μία εκδοχή, το 1212, ο Γενοβέζος πειρατής Πεσκατόρε, το έργο του οποίου κατεστράφη από σεισμό και ενισχύθηκε 400 χρόνια αργότερα, το 1626, από τον Φραντζέσκο Μοροζίνι. Επιδιορθώθηκε και πήρε το σημερινό του όνομα στα χρόνια της οθωμανικής κτίσης, εποχή από την οποία «κρατάει» και το τζαμί της Κάτω Μεράς. Μέρα-νύχτα σφύζει από ζωή, καθώς πέρα από άντρο… θαλασσόλυκων και επίδοξων ψαράδων, αποτελεί μία από τις αγαπημένες βόλτες ντόπιων και επισκεπτών.
Μονή Αρετίου, Καρύδι – Ιερό Μεραμπέλλο: Αποτελεί μία από τις αγαπημένες βόλτες για τους λάτρεις του θρησκευτικού τουρισμού στο χέρσο και εντυπωσιακό Πάνω Μεραμπέλλο. Ο λόγος για το μεγαλύτερο από τα διάσπαρτα μοναστήρια που το στολίζουν και ένα από τα σημαντικότερα που λειτουργούσαν ήδη από τον 15ο αι. Το συναντάς βόρεια από το Καρύδι, σωστό φρούριο, με δύο εισόδους και δύο αυλές, πλήρως αναστηλωμένο από τη 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Φιλοξενεί πατητήρι, στάβλο, υδατοδεξαμενές, τυροκομείο και ελαιοτριβείο, και ύστερα από πολλά χρόνια ερήμωσης φιλοξενεί και πάλι αδελφότητα.
Καζάρμα, Σητεία – Ο επιζών των τειχών: Μοναδικό μνημείο της μεσαιωνικής Σητείας, το φρούριο της Καζάρμας (Casa di arma την εποχή που πρωτοφτιάχτηκε) υπήρξε ο στρατώνας της φρουράς ή το διοικητήριο της περιτειχισμένης πόλης. Οι συχνές πειρατικές επιδρομές επέφεραν αλλεπάλληλες καταστροφές στα τείχη που το συντρόφευαν, τα οποία γκρεμίστηκαν με σκοπό να ξαναχτιστούν, κάτι που δεν έγινε ποτέ ούτε από τους Ενετούς ούτε από τους Τούρκους. Μοναδική προσθήκη των τελευταίων, οι κουμπέδες στις επάλξεις, από τις οποίες απολαμβάνεις πανοραμική θέα στην πόλη και στον προφυλαγμένο κόλπο. Τόση ομορφιά δεν πάει χαμένη, καθώς το καλοκαίρι στο προαύλιό της φιλοξενείται πληθώρα πολιτιστικών εκδηλώσεων των καταξιωμένων και ευρέως γνωστών «Κορνάρειων».
Σπιναλόγκα – To θαύμα της Ελούντας: Μπορεί να είναι γνωστό ως «το νησί των λεπρών», μα υπήρξε σπουδαίο οχυρό του κόλπου της Ελούντας ήδη από την εποχή της αρχαίας Ολούς. Το προϋπάρχον κάστρο ισχυροποιήθηκε από τους Ενετούς, οπότε μετονομάστηκε σε «spina lunga» (=μακρύ αγκάθι) είτε από το σχήμα της νησίδας είτε από παραφθορά του τοπωνυμίου Σπιναλόντε (που σημαίνει στην Ολούντα). Το 1715 πέρασε στα χέρια των Τούρκων -οι οποίοι το κατοίκησαν έως τα τελευταία χρόνια του 19ου αι.-, ώσπου το 1903 η Κρητική Πολιτεία θέσπισε τη λειτουργία του ως λεπροκομείο. Η θεραπεία (και η μη μεταδοτικότητα της ασθένειας) ανακαλύφθηκε στα αντιβιοτικά φάρμακα, όπερ και… έπαψε η χρήση του, το 1957. Οι τελευταίοι οικιστές έκαναν βεβαίως επεμβάσεις σε κτίρια και οχυρώσεις, και αυτές αντικρίζεις σήμερα: το οθωμανικό τέμενος/νοσοκομείο, ο προμαχώνας Donato/ νεκροταφείο κ.ά.
Τζαμί, Ιεράπετρα – Οθωμανικές μνήμες: Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη μετατράπηκε σε τζαμί στα τέλη του 19ου αι. και έκτοτε σηματοδοτεί την ομώνυμη γραφική πλατεία της Κάτω Μεράς. Ο μιναρές του ανακατασκευάστηκε το 1953 και ακόμα και σήμερα διαφεντεύει τα χαμηλά σπιτάκια της κάποτε μουσουλμανικής, παλιάς ιεραπετρίτικης γειτονιάς. Στην είσοδό του φέρει επιγραφή από το Κοράνι, ενώ στον αναπλασμένο του περίβολο ξεχωρίζει η τούρκικη κρήνη, που ως μνημείο πάντα συνόδευε τους οθωμανικούς λατρευτικούς χώρους.
Κάτω Ζάκρος – Θαλασσινό Ανάκτορο: Συνορεύει με τη σημερινή παραθαλάσσια Κάτω Ζάκρο και αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της ανατολικής Κρήτης. Ανασκάφηκε το 1961 και σε αντίθεση με τους υπόλοιπους αρχαιολογικούς χώρους, βρέθηκε ασύλητος. Τα ευρήματα της Ζάκρου βρίσκονται διασκορπισμένα στα Μουσεία Ηρακλείου, Σητείας και Αγίου Νικολάου, ενώ ορισμένα από τα κομμάτια που διασώθηκαν (όπως χαυλιόδοντες ελέφαντα, φαγεντιανή, χαλκός κλπ.) υπογραμμίζουν τη λειτουργία του ως κέντρο εμπορικών συναλλαγών με τις μακρινές χώρες της Ανατολής…
Μονή Τοπλού, Σητεία: Το ιστορικό μοναστήρι στέκει απομονωμένο στη μέση ενός μικρού οροπεδίου 10 χλμ. από τη Σητεία στον δρόμο προς Βάι, θυμίζει φρούριο και πήρε το όνομά του από ακριβώς αυτό: τοπ στα τουρκικά σημαίνει κανόνι. Αρχικά λεγόταν Παναγιά Ακρωτηριανή (λόγω της γειτνίασής της με το απομακρυσμένο και απρόσιτο, λόγω της ναυτικής βάσης, Κάβο Σίδερο), η χρονολογία σύστασής της την τοποθετεί στον 14ο αι., και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στους επαναστατικούς αγώνες ενάντια στους εκάστοτε κατακτητές. Αν και λεηλατήθηκε δύο φορές -από τους ιππότες της Μάλτας το 1530 και το 1646 από τους Τούρκους-, σήμερα είναι θαυμάσια συντηρημένη, με χαρακτηριστικό στοιχείο της το 33 μ. κωδωνοστάσιο που φέρει ανάγλυφα στέμματα και σταυρούς. Φιλοξενεί μουσείο και παράγει βιολογικά προϊόντα και ονομαστά κρασιά που μπορείτε να δοκιμάσετε.
Πηγή: thetravelbook.gr
Κείμενα: Γιάννης Μαντάς, Ηλέκτρα Φατούρου
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας, Γιώργος Πατρουδάκης, Παναγιώτης Σαρρής
