Η Ναννώ Μαρινάτου μάς αποκαλύπτει τη Μινωική Κρήτη

«Μια φορά και έναν καιρό», όπως λένε τα παραμύθια, η αρχαιολογική σκαπάνη έπεσε πάνω σε έναν ανεκτίμητης αξίας αρχαιολογικό θησαυρό γνώσης. Το Ακρωτήρι της Θήρας. Έναν από τους σημαντικότερους οικισμούς του προϊστορικού Αιγαίου, που θάφτηκε κάτω από τη λάβα της ισχυρότερης έκρηξης ηφαιστείου στην ιστορία της Μεσογείου, της Σαντορίνης (Θήρας).

Μόνο που δεν είναι παραμύθι ή θρύλος αλλά ιστορία. Και μάλιστα από τις πιο συναρπαστικές. Οι κάτοικοι κατάφεραν να σωθούν έχοντας προφανώς αντιληφθεί τον κίνδυνο από τα προειδοποιητικά μηνύματα. Όμως η πόλη μαζί με όλα τα υπάρχοντα των κατοίκων σκεπάστηκε από τη λάβα. Και μέσα από την καταστροφή διασώθηκε όσο και αν μοιάζει οξύμωρο η ζωή, αφού η τέφρα διέσωσε με έναν απίστευτο τρόπο σπίτια, δρόμους, πλατείες, τοιχογραφίες, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως κρεβάτια, αποτυπώνοντας τη ζωή όπως ήταν τότε και δικαιολογώντας το χαρακτηρισμό που έχει αποδοθεί στο Ακρωτήρι: Η Πομπηία του Αιγαίου.

Χάρη στη λάβα που σκέπασε τη μινωική πόλη η διατήρηση του Ακρωτηρίου είναι μοναδική. Για το λόγο αυτό ονομάστηκε “η Πομπηία του Αιγαίου”.

Πολλά από αυτά τα θέματα και ερωτήσεις προσπαθεί να απαντήσει η Ναννώ Μαρινάτου, καθηγήτρια και πρόεδρος Τομέα Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, Σικάγο, στο πλούσια εικονογραφημένο βιβλίο της “Ακρωτήρι, η Βιογραφία μιας Χαμένης Πολιτείας” (εκδόσεις Μίλητος).

Συνέντευξη στον Σταύρο Μουντουφάρη

Η ανασκαφή στο Ακρωτήρι, την Πομπηία του Αιγαίου, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες για τον αιγιακό κόσμο. Πώς ξεκίνησε;

«Ξεκίνησε το 1967 μετά από έρευνες επιφανείας στο νησί που έκανε ο Σπυρίδων Μαρινάτος από το 1963-65. Την ιδέα όμως την είχε συλλάβει από πολύ πιο παλιά, το 1934, όταν βρήκε ηφαιστειακή σποδό στα θεμέλια μιας έπαυλης στην τοποθεσία «Αμνισός» της Κρήτης. Τότε κατάλαβε ότι είχε γίνει ηφαιστειακή έκρηξη στη Θήρα και ότι αυτή κατέστρεψε όχι μόνο την τοπική ζωή της Θήρας (Σαντορίνης), αλλά και τις ακτές της Κρήτης και ότι αυτές χτυπήθηκαν από το παλιρροιακό κύμα. Είχε δίκιο, γιατί αυτό ακριβώς αποδείχτηκε από τις ανασκαφές του Νικόλαου Πλάτωνα στη Ζάκρο τη δεκαετία του 1960. Ο Πλάτων διαπίστωσε ότι και η Ζάκρος είχε πληγεί από τσουνάμι. Ο δε γιος του, Λευτέρης Πλάτων, ο οποίος συνεχίζει τις ανασκαφές και τη μελέτη, συμφωνεί και αυτός ότι η θεωρία του Μαρινάτου ήταν σωστή, παρόλο που μερικοί επιστήμονες σήμερα επικεντρώνονται σε μικρές λεπτομέρειες για να την αμφισβητήσουν. Η αλήθεια είναι όμως ότι, αφού έγινε η έκρηξη, δεν υπάρχει περίπτωση να μην άγγιξε την Κρήτη. Βέβαια, ο ανακτορικός πολιτισμός της Κνωσού άντεξε, παρόλο που υπέστη ζημιές και αλλοιώθηκε».

Αριστερά: Η τοιχογραφία της Θεάς με το πληγωμένο πόδι. Από το αίμα φυτρώνει ένας κρόκος. Η τοιχογραφία αυτή σύμφωνα με την κ. Μαρινάτου είναι πολύ σημαντική για να ερμηνεύσουμε τη μινωική θρησκεία. Δεξιά: Οι Μινωίτες μάς “μιλούν” από τα βάθη των αιώνων για την τέχνη, τη φύση, την ομορφιά. Τοιχογραφία από το Ανάκτορο της Κνωσού.

Οι συνέπειες

Πόσο άλλαξε ο μινωικός κόσμος μετά την έκρηξη του ηφαιστείου;

«Η κύρια αλλαγή ήταν η συγκέντρωση δύναμης στην Κνωσό και η παρακμή και εγκατάλειψη των άλλων ανακτορικών κέντρων. Όταν επέρχεται ταραχή στις ισορροπίες μιας κοινωνίας, ο συγκεντρωτισμός είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Άλλη μεγάλη αλλαγή στις ισορροπίες ήταν ότι η Θήρα έπαψε να υπάρχει εφόσον έγινε μη κατοικήσιμη. Αυτό σίγουρα έφερε σημαντικές αλλαγές στο κρητικό διαδίκτυο εμπορικών σχέσεων. Προφανώς η Κνωσός χρησιμοποιούσε το Ακρωτήρι Θήρας σαν σταθμό. Μιλάω αρκετά για αυτό το θέμα στο βιβλίο μου».

Ο αρχαίος οικισμός του Ακρωτηρίου ανακαλύφθηκε το 1967 μετά από έρευνες επιφανείας στο νησί που έκανε ο Σπυρίδων Μαρινάτος από το 1963-65.

Ο φιλο-μινωισμός της Θήρας

Τι μνήμες ανασύρει από το μινωικό παρελθόν της Κρήτης η Σαντορίνη σε όλα τα επίπεδα, από την καθημερινότητα, μέχρι την αρχιτεκτονική και τη θρησκεία;

«Στο βιβλίο μου μιλάω για τον πλήρη “εκμινωισμό” του Ακρωτηρίου. Δεν εννοώ ότι εποικίστηκε από Κρήτες, αλλά πιστεύω ότι οι ντόπιοι κάτοικοι αγκάλιασαν με ενθουσιασμό το μινωικό πολιτισμό και τον τρόπο ζωής τους. Άλλωστε, μόνο ωφέλειες είχαν να αποκομίσουν εάν γίνονταν μέλη του κνωσιακού εμπορικού δικτύου. Αυτός ο φιλο-μινωισμός φαίνεται από πολλές λεπτομέρειες, δηλ. τα κουζινικά τους, τα ενδύματα, τα κοσμήματα, τις πιο μνημειώδεις τέχνες, όπως τις τοιχογραφίες, και τις μεγαλοπρεπείς οικοδομές. Όπως λέω στο βιβλίο, η εκμινωισμένη πόλη έζησε μόνο 50 χρόνια ευμάρειας και πολιτικής ευτυχίας (μιλάω για ευτυχία εφόσον υπήρχαν πολλά αγαθά και ασφάλεια στο Αιγαίο). Μετά ήλθε η φοβερή καταστροφή και κατέστρεψε παντελώς το νησί. Κανείς δε θα επέζησε».

Μινωικοί αίγαγροι από τοιχογραφία που ανακαλύφθηκε στην Τελ Ελ Ντάμπα στο Δέλτα του Νείλου στην Αίγυπτο

 

Η Μεγάλη Θεά

Τι άλλες εκπλήξεις μπορούμε να περιμένουμε από το Ακρωτήρι;

«Ήδη οι εκπλήξεις από το πλουσιότατο υλικό είναι μεγάλες για εμάς τους επιστήμονες. Τονίζω στο βιβλίο μου τις πληροφορίες για τη θρησκεία, κυρίως την παρουσία της Μεγάλης Θεάς. Εικονογραφικά είναι η ίδια ακριβώς, όπως στην Κρήτη, πλαισιωμένη με ζώα και πουλιά. Φαίνεται λοιπόν ότι προστατεύει και τον άνθρωπο και τη φύση. Σημαντικές είναι οι ομοιότητες με χρυσό δακτυλίδι από τον Πόρο, Ηρακλείου, το οποίο ανέσκαψε η συνάδελφός μου Νώτα Δημοπούλου-Ρεθεμιωτάκη, και που εκτίθεται στην εκπληκτική νέα έκθεση Μουσείου Ηρακλείου.

Ως προς το θέμα της Μεγάλης Θεάς, τελικά είχε δίκιο ο Σερ Αρθούρος Έβανς, ο οποίος είχε μιλήσει για ένα είδος μονοθεϊσμού. Αυτή τη θέση είχε υποστηρίξει και ο μεγάλος σοφός της Κρήτης Στυλιανός Αλεξίου. Η θεά εμφανίζεται σε πολλές μορφές στις τοιχογραφίες Θήρας. Κάποιες φορές είναι ενθρονισμένη και δέχεται προσφορές. Σε μια τοιχογραφία την βλέπουμε να υποφέρει όπως οι άνθρωποι: Έχει πληγωθεί στο πόδι, και από το αίμα φυτρώνει ένας κρόκος. Σκεφτείτε πόσο σημαντική είναι αυτή η τοιχογραφία για να ερμηνεύσουμε τη μινωική θρησκεία. Πιστεύω ότι σιγά-σιγά θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα νέο εικονογραφικό πλαίσιο ώστε να αντιληφθούμε σωστά τη μινωική μυθολογία και να την αποσυνδέσουμε από την ελληνική. Θα χρειαστεί, πιστεύω, να εγκαταλείψουμε μερικές από τις παραδοσιακές αντιλήψεις ότι οι μινωικές θεότητες έχουν τις ίδιες ιδιότητες με αυτές των θεών του Ομήρου. Εγώ μάλλον στην Αίγυπτο αναζητώ τα παράλληλα, και αυτό είναι μια πρωτοτυπία του βιβλίου, κυρίως στην αγγλική έκδοση».

Οι σχέσεις των Μινωιτών με την Αίγυπτο

Έχετε ανασκάψει μια από τις σημαντικότερες θέσεις στο Δέλτα του Νείλου της Αιγύπτου και έχετε φέρει στο φως σημαντικές μινωικές τοιχογραφίες. Τι μας “διηγούνται” για τις σχέσεις της Κρήτης και “των λαών της πράσινης θάλασσας” ή των “Κεφτιού” με την Αίγυπτο;

«Όπως είπα και παραπάνω, νομίζω ότι οι σχέσεις Αιγύπτου, Κνωσού και (έμμεσα) Ακρωτηρίου είναι κλειδί για να καταλάβουμε κάπως το ιδεολογικό και θρησκευτικό περιεχόμενο του κόσμου αυτού που χάθηκε. Από την Τελ ελ Ντάμπα, στο Δέλτα, αποδεικνύεται πλέον ότι οι σχέσεις ήταν πολύ στενές, διότι βρέθηκαν εκεί μινωικές τοιχογραφίες που μοιάζουν πολύ με της Κνωσού».

Μπορούμε να μιλάμε για έναν γάμο μεταξύ δυναστειών από την Κρήτη και την Αίγυπτο; Υπάρχουν καινούρια στοιχεία από τις ανασκαφές;

«Νομίζω ότι μπορούμε να μιλάμε για γάμους μεταξύ βασιλικών οικογενειών, αλλά απτά στοιχεία δεν έχουμε. Μου φαίνεται, παρ’ όλα ταύτα, πιθανότατο εφόσον οι Μίνωες είχαν ναυτικό και οι Αιγύπτιοι θα τους ήθελαν για συμμάχους. Στενή συμμαχία μεταξύ Ελλήνων και Αιγυπτίων και μάλιστα γάμος του φαραώ Αμάσεως με Ελληνίδα (6ος αιών π.Χ.) μας μαρτυρεί ο Ηρόδοτος».

Μινωικής τεχνοτροπίας τοιχογραφία που εικονίζει ταύρους από την αιγυπτιακή Τελ Ελ Ντάμπα

Τέχνη και ομορφιά

Οι Μινωίτες μας «μιλούν» από τα βάθη των αιώνων για την τέχνη, τη φύση, την ομορφιά. Μήπως έχουμε πάψει πια να τους ακούμε;

«Νομίζω ναι, διότι οι νέοι επιστήμονες, κυρίως αυτοί που ασχολούνται με τη λεγόμενη Νέα Αρχαιολογία (New Archaeology), ασχολούνται περισσότερο με τα εργαλεία, τη διατροφή και άλλες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής και λιγότερο με την τέχνη. Χρησιμοποιούν ανθρωπολογικές προσεγγίσεις και μελετούν τον κοινό άνθρωπο με ακρίβεια και κοινωνική ευαισθησία, μελετούν όμως λιγότερο τον πολιτισμό ως πνευματική κατάκτηση του ανθρώπου. Τελικά, η αποτίμηση ενός πολιτισμού έχει και αισθητική και ηθική διάσταση. Δεν είναι σημαντικό να πιστοποιεί ο αρχαιολόγος πότε υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την ευτυχία μιας κοινωνίας; Και αυτό, κατά την ταπεινή μου γνώμη, πέτυχε ο πολιτισμός της Κρήτης. Βλέπουμε επαύλεις με θαυμάσια θέα, με πολύχρωμες χαρούμενες τοιχογραφίες, σπίτια και παλάτια με γεμάτες αποθήκες. Δεν υπάρχει έλλειψη αγαθών. Παντού η ομορφιά. Η Κρήτη είχε η ίδια φυσικό και αγροτικό πλούτο αλλά εισήγαγε ακόμη περισσότερα προϊόντα μέσω εμπορίου. Κατέληξε έτσι το Αιγαίο να έχει εξωτικά αγαθά από όλο τον κόσμο της Μεσογείου. Ήταν μια καλή εποχή για την ανθρωπότητα. Ας προσέξουμε πόσο μακρόβιος ήταν ο μινωικός πολιτισμός και ότι ήκμασε επί 600 χρόνια (2000-1400 π.Χ.). Η Αθήνα του Περικλή είχε πολύ μικρότερη διάρκεια».

Ποιο το μέλλον του παρελθόντος;

«Ο πατέρας μου, Σπυρίδων Μαρινάτος, είπε κάποτε ότι ήταν πρεσβευτής του παρελθόντος. Και εγώ έτσι κάπως αισθάνομαι και προσθέτω ότι όσο διατηρείται η μνήμη του παρελθόντος τόσο καλύτερα προβλέπεται το μέλλον. Επίσης γίνεται και πιο απτό. Διότι ότι έχει ξαναγίνει, ας μη μας τρομάζει: είναι διαχειρίσιμο. Και τελειώνω με το εξής. Οι Αιγύπτιοι βασιλείς απεικονίζονται σε τοιχογραφίες να περπατάνε προς τα εμπρός αλλά κοιτώντας πίσω. Μέσω της γνώσης του παρελθόντος ξεκαθαρίζει το μέλλον».

To πλούσιο έργο της Ναννώς Μαρινάτου

Η Ναννώ Μαρινάτου, κόρη του Σπυρίδωνος Μαρινάτου, ειδικεύεται στη μινωική θρησκεία και γενικότερα στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Από το 2001 είναι καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, Ιλινόις, ενώ από το 2011 είναι και πρόεδρος του Τμήματος Κλασικών και Μεσογειακών Σπουδών.

Πιστεύει στη διαχρονικότητα και αξία του ελληνικού πολιτισμού, αλλά τη σαγηνεύει περισσότερο ακόμα ο μινωικός πολιτισμός, τον οποίον θεωρεί εντελώς ιδιαίτερο. Έχει γράψει 11 βιβλία και περίπου 85 επιστημονικά άρθρα επάνω στο θέμα της αρχαίας θρησκείας. Ένα από τα τελευταία της βιβλίο αφορά τον Αρθούρο Έβανς και την Κρήτη του μεσοπολέμου, «Sir Arthur Evans and Minoan Crete: Creating a Vision of Knossos (TAURIS)». Το βιβλίο της για το «Ακρωτήρι, Βιογραφία μιας Χαμένης Πολιτείας» συνδυάζει πολιτισμικά και θρησκειολογικά στοιχεία με βιογραφικά στοιχεία των ανασκαφέων.

 

 neakriti.gr

 





Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.