Το Μουσείο του Ελληνισμού της Ανατολής και τα Μικρασιατικά Κειμήλια

Η δημιουργία του Μουσείου, που να αγκαλιάζει ολόκληρο τον Ελληνισμό της Ανατολής είναι αίτημα τωνπροσφυγικών φορέων για περισσότερα από εξήντα χρόνια.

Η ανάγκη και η σημασία δημιουργίας του Μουσείου έχουν αναδειχθεί και προβληθεί με πολλούς τρόπους:

-Με κοινή δράση, όπως η ίδρυσητο 1975 και λειτουργία της Διασωματειακής Ένωσης «Μουσείο του Ελληνισμού της Ανατολής» από Ανατολικοθρακιώτικους, Ποντιακούς, Καππαδοκικούς και άλλους Μικρασιατικούς φορείς.

-Με προτάσεις φορέων, όπως της Ένωσης Σμυρναίων, για την εγκατάσταση του Μουσείου στις προσφυγικές πολυκατοικίες της Λεωφόρου Αλεξάνδρας,για την οποία συγκεντρώθηκαν χιλιάδες υπογραφών υποστήριξης.

– Με επιστημονικά άρθρα και απόψειςπανεπιστημιακώνκαι απλών πολιτών υπέρ της ίδρυσης του Μουσείου.

-κ.ά.

Το Μουσείο του Ελληνισμού της Ανατολής θα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που συνδέει τη σημερινή κοινωνία με τη μακρόχρονη ιστορία και τον μοναδικό πολιτισμό του Ελληνισμού της Ανατολής. Τα αυθεντικά κειμήλια θα είναι αναντικατάστατα εκθέματα του Μουσείου. Γι’ αυτό, πολλοίδιατυπώνουν το ερώτημα:

Σε κάθε προσφυγικό οικισμό,οΔήμοςκαι οι προσφυγικές οργανώσεις, έχουν συγκεντρώσει με πολύ κόπο και εκθέτουν στο τοπικό μουσείο όσα κειμήλια διασώθηκαν από τη λαίλαπα της Καταστροφής, του Διωγμού, της Προσφυγιάς και από τον πανδαμάτορα χρόνο.Για το μεγάλο Μουσείο του Ελληνισμού της Ανατολής,πού θα βρεθούν κειμήλια για να εκτεθούν; Μήπως αφαιρεθούν από τα τοπικά μουσεία;

Για να απαντήσουμε θαγυρίσουμε πίσω στο χρόνο.

Όταν οι πρόγονοί μας ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, ανάμεσα στα πράγματα που κατάφεραν να φέρουν ήσαν και πολύτιμα αντικείμενα από τις εκκλησίες και τις κοινότητες όπως κώδικες, έγγραφα, εκκλησιαστικά αντικείμενα και βιβλία, έργα τέχνης κ.ά. Αυτά, επειδή δεν ήταν ιδιωτική περιουσία αλλά κοινή περιουσία,παραδόθηκαν στο Κράτος.

Με τοαπό 11-11-1927 Νομοθετικό Διάταγμα «Περί συστάσεως Ταμείου Ανταλλάξιμων Κοινοτικών και Κοινωφελών Περιουσιών» (ΤΑΚΚΠ) και με τον Ν.3471/1928 «Περί κυρώσεως του από 11-11-1927 Ν.Δ/τος…», συστάθηκε το ΤΑΚΚΠ ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ), με σκοπό τη διαχείριση της περιουσίας των κοινοτήτων της Ανατολής.

Η περιουσία των κοινοτήτων,των εκκλησιών και των διαφόρων κοινωφελών ιδρυμάτων (νοσοκομεία, ορφανοτροφεία κλπ) περιλάμβανε τα κειμήλια που είχαν παραδώσει οι πρόσφυγες,αντικείμενα που συγκεντρώθηκαν από το Κράτος,τραπεζικές καταθέσεις, μετοχές κ.ά.

Η διαχείριση αυτής της περιουσίας γινόταν με αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου του ΤΑΚΚΠ το οποίο «…αποτελείται εξ ενός Προέδρου και οκτώ άμισθων μελών, προσφύγων, εξ ων οι τέσσαρες Μικρασιάται, οι δύο Θράκες και οι δύο Πόντιοι.» (άρθρο 11 Ν.3471/1928).

Η περιουσία όφειλε να διατεθεί «…υπέρ θρησκευτικών, εκπαιδευτικών, φιλανθρωπικών και άλλων εκπολιτιστικών των προσφυγικών συνοικισμών αναγκών…»(άρθρο 5 Ν.3471/1928).

Πολλά από τα κειμήλια είχαν παραχωρηθεί σε μουσεία για φύλαξη. Όμως και αυτά περιλαμβάνονται στην περιουσία του ΤΑΚΚΠ.

Από το 1930 μέχρι το 1937 πρόεδρος του Δ.Σ. του ΤΑΚΚΠ ήταν ο μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος.

Στην Έκθεση για την περιουσία του Ταμείου του 1937, ο Χρύσανθος καταγράφει με λεπτομέρεια την περιουσία του ΤΑΚΚΠ και σαν μέρος αυτής, τα κειμήλια, έργα τέχνης κ.ά. που είχαν παραδοθεί σε μουσεία και σε διάφορους άλλους φορείς για φύλαξη. Σε Πίνακες της Έκθεσης καταγράφονται 420 κειμήλια αρχαιολογικής, ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας που παραδόθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη, 1.174 κειμήλια, ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας που παραδόθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο, 254 κειμήλια αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής αξίας που παραδόθηκαν στο Μουσείο Κοσμητικών Τεχνών, 24 χειρόγραφα αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας που παραδόθηκαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

Άλλα κειμήλια υπάρχουν σε δημόσια μουσεία, σε βιβλιοθήκες και σε άλλους φορείς του δημόσιου ή του ευρύτερου δημόσιου τομέα (ΓΑΚ, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο κ.ά.).

Σε αυτά τα μουσεία και τους φορείς θα αναζητηθούν τα εκθέματα του Μουσείου του Ελληνισμού της Ανατολής.

Ακόμη και μέρος από τα χιλιάδες κειμήλια που καταγράφονται στους Πίνακες της Έκθεσης του Χρύσανθου, μπορεί να αποτελέσει τον κύριο όγκο των εκθεμάτων του Μουσείου του Ελληνισμού της Ανατολής.

 

Πολλά κειμήλια από τους Πίνακες των κειμηλίων της Έκθεσης του Χρύσανθου είναι εκκλησιαστικά και μερικά από αυτά, όπως επιτάφιοι, βημόθυρα, πολυκάνδηλα, αναλόγια κ.ά.είναι ογκώδη. Πώς,αυτά τα ογκώδη αντικείμενα ήρθαν στην Ελλάδα;

Ένα βιβλίο περιέχει σημαντικές πληροφορίες για τον τρόπο που ο Μητροπολίτης Καισάρειας φρόντισε να συγκεντρώσει και να στείλει στην Ελλάδα, το 1923, πολλά εκκλησιαστικά κειμήλια από τις πανάρχαιες εκκλησίες της Καισάρειας. Αντιγράφω χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Ανάμεσα σε όλους, ο ξεχωριστός, ο ασύγκριτος δεσπότης με τη σοβαρήν ασκητική μορφή.

Η πιο μεγάλη έννοια που κρατάει μερόνυχτα ακοίμητο το νου του, είναι οι φτωχοί, και οι ατίμητοι θησαυροί των εκκλησιών.

Θυσιάζοντας τόνα για τα’ άλλο, θα μπορούσε ν’ ανοίξει εύκολα το δρόμο, αλλά γιαυτόν, και τα δυο είναι ιερά κι ανέγγιχτα. Και σε μια μακρηά συνομιλία που είχαμε μαζί του καθισμένοι στον ολόδροσο εξώστη του σπιτιού, ακούσαμε με σεβασμό τα σοφά λόγια που αντήχησαν βαριά από νόημα μες στη γαλήνιαν ώρα, σα νάβγαιναν από το στόμα του ίδιου του Θεού.

– Οι φτωχοί πρέπει να πάνε στην πατρίδα χωρίς να βασανιστούνε και να κακοπάθουνε. Θα ήταν εύκολο να βρω χρήματα πολλά για ν’ ανασφαλίσω με άνεση το δρόμο τους, αν αποφάσιζα μόνο να πουλήσω τα’ ασήμια του μοναστηριού. (σ.σ. εννοεί τη Μονή Ταξιαρχών του Ζιντζί-Ντερέ, τη μονή Φλαβιανών). Όμως και οι θησαυροί αυτοί πρέπει να πάνε ακέραιοι στην Ελλάδα. Ξοδεύει τόσα πολλά το κράτος για τους πρόσφυγες. Δεν μπορεί αυτοί να φτάσουνε με άδεια χέρια. Και αφού έχουνε τα δώρα τους, να τα προσφέρουν στην πατρίδα. Εγώ είμ’ εδώ για να μην επιτρέψω σε κανένα να τ’ αγγίξει, κι όσο για τους φτωχούς, πάλι εγώ είμ’ εδώ να τους φροντίσω. Ό τι τους λείπει, θα το ζητιανέψω για να τους το βρω.

Και ο ιεράρχης με σταυρωμένα τα χέρια κάρφωσε τα μάτια του στον ουρανό, σα να περίμενε από ψηλά μια φώτιση για το βαρύ και ωραίο έργο του.

Σε λίγην ώρα, μίλησε πάλι για τους θησαυρούς. Είπε για τα’ ολόχρυσο ευαγγέλιο με το σμάλτο και τα πολύτιμα πετράδια, δώρο του Βυζαντινού αυτοκράτορα στης Κερμύραςτην εκκλησιά, που ένας ιερέας αν το κρατήσει μοναχός, τρέμουν τα χέρια του απ’ το βάρος. Είπε για τα χρυσοΰφαντα, ανθοσπαρμένα όλο κεντητά στο χέρι άμφια με τα’ ασημένια κουδούνια, που αμέτρητοι μητροπολίτες κι επίσκοποι, φόρεσαν στη σειρά χρόνια και χρόνια τώρα, κάθε Λαμπρή στη λειτουργία.

Για τα χιλιόχρονα θαυματουργά εικονίσματα βγαλμένα από τα χέρια βυζαντινών ζωγράφων ξακουσμένων, που η τέχνη τους δε λογαριάζεται και δεν πληρώνεται σε καμιά τιμή.

Για τα σκαλιστά ξυλένια εικονοστάσια τα ολόχρυσα που μοιάζουνε κεντήδια, και τις πολύτιμες καντήλες που ζυγιάζουνε όλες μαζί τριακόσιες οκάδες ασήμι καθαρό.

Για το θεόρατο χρυσό ποτήρι, δώρο της Ρωσικής αυλής στην Φλαβιανών το μοναστήρι, που μέσα του χίλιοι άνθρωποι μπορούν να μεταλάβουνε και τα’ άγιο αίμα του Χριστού πάλι να μη στερέψει.

Για το μονόπετρο σμαράγδι και τα μαργαριτάρια που στολίζουνε μύτρες αρχιερέων, και τα χρυσόδετα ευαγγέλια, και τους ασήκωτους πολυέλαιους του Ταξιάρχη, και τα μαλαμοκαπνισμένα θυμιατά και τις γλυκόηχες καμπάνες.

Όλα μαζί, σφυχταγκαλιασμένα και καλοφυλαγμένα από τα βέβηλα χέρια του εχθρού, ξεσηκώθηκαν την ώρ’ αυτή του μισεμού.

Και ο μητροπολίτης της Καισαρείας οδηγώντας έναν ολόκληρο λαό που θα τα φέρνει, θα φτάσουν στην Ελλάδα καθώς οι μάγοι της γραφής «κομίζοντες τα δώρα τους» τάμα στο λυτρωμού τους τον ιερό βωμό».

(Από τα βιβλίο της Μαρίας Γ. Αντωνοπούλου,«Οι τελευταίες μέρες της χριστιανικής Καισάρειας», σελ. 70-72, με ημερολογιακές σημειώσεις της από ταξίδι στην Καισάρεια το 1923 για τη συγκέντρωση και μεταφορά στην Ελλάδα των Ελλήνων κατοίκων της περιοχής. Η Μ.Γ.Α. ήταν μέλος της 12ης μικτής Επιτροπής που συγκροτήθηκε για την ανταλλαγή των πληθυσμών).

Φαίδων Παπαθεοδώρου

via





Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.