“Ένας Κρητικός Αναδρομάρης ¨Του Μ.Παρλαμά για τον Κωστή Φραγκούλη

 

fragkouilis-252x300Βρήκα πριν από πολλές μέρες πάνω στο γραφείο μου ένα πολύφυλλο τετράδιο στοργικά τυλιγμένο με λευκό χαρτί, χωρίς καμιάν ένδειξη για την προέλευσή του – σαν έκθετο.

Χρόνια τώρα ταλαιπωρούμαι με τετράδια, γι΄αυτό και μοναχά η θέα τους μου προκαλεί δυσφορία- πολύ περισσότερο το διάβασμά τους. Τούτο όμως το ανώνυμο τετράδιο ήταν πολύ συμπαθητικό.

Οι σελίδες του άνετες και καθαρές ήσαν γεμάτες γράμματα καλλιγραφημένα με κομψές γραμμές, που δεν έθιγαν καθόλου τα περιθώρια. Αντί λοιπόν να το περιφρονήσω, άρχισα να το διαβάζω, όχι όμως με τον ορθόδοξο τρόπο, αρχίζοντας δηλαδή…από την αρχή. Ακολούθησα το γνωστό βολικό σύστημα που έχουν καθιερώσει οι νεοέλληνες κριτικοί΄άρπαζα λίγες γραμμές από κάθε σελίδα αποσπώντας τις βίαια από τον κορμό τους- «κυνηδόν», όπως θα έλεγε ο Αριστοφάνης. Δεν άργησα όμως να σταματήσω σχεδόν έκθαμβος. Όχι μονάχα ο κάθε στίχος – επρόκειτο για ποιήματα – , αλλά και η κάθε λέξη αντιστέκονταν με σθένος σ΄αυτή την επιτροχάδην ανάγνωση και αξιούσαν ολόκληρη και εντεταμένη την προσοχή μου. Από κάθε γραμμή ανεδύετο ένα πλήθος προσφιλών πραγμάτων – «μνήμες παλαιές γλυκιές κι αστοχισμένες».

Μου φάνηκε, στην αρχή, πως διάβαζα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης. Η γλώσσα, το ύφος, τα θέματα έδειχναν όχι «τον ποιητή του Εγώ» – για να θυμηθούμε την εύστοχη ορολογία του Παλαμά – , αλλά την ίδια την αρχαϊκή και σεμνότατη Κρητική Μούσα:

Πότε να βδιάσει η καταχνιά, να ξαφουργιάσει ο τόπος,

να μπει μεσοσαράκοστο, να λιώσουν τα κρουστάλλια,

να κιτρινίσει ασπάλαθος, να βλαστορύσει ο πρίνος,

να πρασινίσουν τα σελλιά, ν΄ανθίσουν οι κεφάλες!

Να βγουν Κριτσώτες στα βουνά, να βγουν Κριτσωτοπούλες

να πιάσουν τα κελερικά, ν΄ανοίξουν τα μιτάτα…

Πού ήταν, όμως, κρυμμένα τόσον καιρό αυτά τα ωραία δημοτικά τραγούδια – σκέφτηκα- και πώς ξέφυγαν μέχρι σήμερα την προσοχή ων λαογράφων; Καταλάβαινα πια πως οι σελίδες τους μυστηριώδους τετραδίου κάτι σπουδαίο επρόκειτο να μου αποκαλύψουν. Κι άρχισα να το μελετώ με τον ορθόδοξο πια τρόπο – από την αρχή ως το τέλος.

Σιγά σιγά άρχισα να πείθομαι, πως δεν επρόκειτο για δημοτικά τραγούδια. Πρώτα πρώτα δεν ήταν δυνατό τόσα πολλά ποιήματα – εξηνταπέντε!- να είναι όλα άγνωστα ύστερα από τόσες πολλές συλλεκτικές προσπάθειες. Κι ύστερα, ανάμεσα στην ποικιλία των θεμάτων άρχισα πια να διακρίνω ένα ενιαίο προσωπικό τόνο, και κάτω από τη λαϊκότητα της γλώσσας και του ύφους μιαν αδιόρατη λογιότητα. Οπωσδήποτε όμως η γοητεία έμεινεν η ίδια! Μέσα από το τετράδιο ανάβλυζε μια ποίηση που συνετάρασσε τα έγκατα της Κρητικής Μνήμης. Μορφές του παλιού καιρού – διαλυμένες πια σήμερα – αναθρώσκουν λες από τους στίχους, για να σταθούν με χάρη και σιγουριά μπροστά στα έκθαμβα μάτια σου. Αυτή η σεμνή και όμορφη κόρη που

α δε μιλεί, πρεπίζεται, κι όντε μιλεί ξομπλιάζει,

είναι δίχως αμφιβολία, ένα πλάσμα πολύ σπάνιο στη σημερινή ζωή και ποίηση!

Και τούτη η αγροτική εικόνα είναι μια σύνθεση, που θα την υπέγραφε κι ο Βιργίλιος:

Έρχεται ο γευγαρόκαιρος, κοντοσιμώνει Οχτώβρης,

που πιάνει μπόρα στο βουνό, στον κάμπο πρωτοβρόχι.

Να σηκωθεί κι ο νιόπαντρος με τη νοικοκερά του

να πάρει τα ζευγάλετρα, το ζεύτη και το σπόρο,

να ζέψει τα πρωτόζυγα, πρώτη σπορά να κάμει.

Στην αυλακιά ξωπίσω του να του κλουθά η γυναίκα,

να στρώνει, να βολοκοπά κι αγίδα να του κάνει.

Στο « έσω» να τη γλυκοθωρεί, και στο «άνω» να τση γνέφει,

κι αυτή να του χαμογελά κι ο τόπος να μορφαίνει.

Να γυροπεταρίζουνε μαδέρια οι σουσουράδες

και να περνούν οι γεδικοί κι΄οι ξένοι ευκές να δίδουν:

Να΄ναι καλά τα σπέρνουνε κι ο κόπος του διαφόρου,

να βγάλει αστάχυ απιθαμή κι εννιά αδερφούς το στάρι!

Να βρέξει ο Μάρτης στο βλαστό κι Απρίλης, να σκελώσει,

κι ο Μάης να δροσολογά, να το καλομεστώσει!

Να΄ναι ο Πρωτόλης καψερός, να ρθεί ο καιρός του θέρου,

να κάνει κείνη τσ΄αγκαλιές κι εκείνος τα δεμάτια…

Αλλά να και μια άλλη γνώριμη μορφή. Έρχεται, λες, να διαψεύσει τον λαμπρό Αθηναίο λόγιο, που έγραφε τις προάλλες πως η χήρα του « Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» είναι «αγέρωχη Παριζιάνα εταίρα εντελώς ξένη προς τα ήθη της κρητικής υπαίθρου». Είναι η Αναγνώσταινα,

όπου παντρέφτη δώδεκα και χήρεψε δεκάξι!…

Σαν τη παγώνα πορπατεί, σαν τη λαφίνα τρέχει

και σαν πετροπέρδικα στο δώμα στραταρίζει…

Στο σπίτι της:

ανέν ξωμείνει κιρατζής, ξοδεύγει τον κιρά ντου,

ανέν περάσει γεμιτζής, τρώει τη συρμαγιά ντου

κι ανέν κονέψει βασιλιός, εγούγια στο ρηγάτο…

Κοντά σε τούτη την Κρητική Αφροδίτη, που καταξοδεύει την ομορφιά και τους άντρες, στέκει μια άλλη γυναίκα – επίσης γνώριμη – γεμάτη ανεξόδευτους πόθους. Η νεαρή καλογρά, που τα ξημερώματα παλεύει με τον Πειρασμό:

…Άδικα πάει ο κάνονας, του κάκου ψαλμουδίζει.

Έργο θαρρείς του πειρασμού πως είναι και ταράσσει,

κι αδυνατίζει την καρδιά κι ανεχουμά τα φρένα.

Και βγαίνει αποδιαφώτιστα και στέκει στον εξώστη

να πάρει αέρα του βουνού του λαγκαδιού τ΄αγιάζι,

μπορέτως και θεραπαεί και πρωϊμάνει ο νους τση.

Κι ακούει τ΄αηδόνι που λαλεί τσ΄ αγάπης το τραγούδι,

την πέρδικα που κελαϊδεί στα πλάγια ταιργιασμένη,

γροικά και το βοσκόπουλο το Ρώκριτο να λέει…

Έτσι, μια μια, πέρασαν, μπροστά στα μάτια μου σειρά ολόκληρη από μορφές – όλες θρεμμένες από την πολύχυμη Κρητική ρίζα, έτσι σαν δίφορος καρπός της! Δεν είχα πια καμμιάν αμφιβολία πως τα ποιήματα του τετραδίου ήσαν έργο ενός νοσταλγού, που ανέδραμε με λαχτάρα και τόλμη στις ρίζες του για να στεριώσει την ύπαρξή του πάνω στον αρχαίο κορμό… Γιατί μονάχα ένας τέτοιος εμπαθής νοσταλγός θα μπορούσε ν΄αναστήσει τόσα πράγματα χρησιμοποιώντας τη φόρμα του δημοτικού τραγουδιού χωρίς ίχνος θεματογραφικής ατονίας. Η ατρόμητη γλώσσα του λαού – πόσο ψοφοδεής και ωχρή φαίνεται δίπλα της η δική μας η γλώσσα!- ποτέ δεν υποτάσσεται στους θεματογράφους΄ δαμάζεται μόνον από τους αληθινούς εραστές της… Αλλά ποιος να ήταν άραγε αυτός ο άγνωστος αναδρομάρης της Κρήτης!

Προχθές, περνώντας από την οδό Δαιδάλου, άκουσα να με φωνάζουν. Σταμάτησα, και είδα πως με καλούσεν από την πόρτα του τυπογραφείου του ο Κωστής Φραγκούλης – πάντα με το συνθετήριο στο χέρι. Με τον άριστο αυτό τυπογράφο είχαμε γνωριστεί από τα χρόνια των «Κρητικών Χρονικών» κι είχα εκτιμήσει από τότε τις τεχνικές του ικανότητες. Είχα, εξ άλλου, παρατηρήσει πως τα κείμενα που στοιχειοθετούσε δεν ήσαν γι΄αυτόν απλή τυπογραφική ύλη. Τα αγαπούσε, τα έκρινε με αξιοσημείωτη οξυδέρκεια και, μερικές φορές, διόρθωνε τα τυπογραφικά τους αβλεπτήματα. Μου είχε κάμει λόγο για την έκδοση ενός λογοτεχνικού περιοδικού «με αυστηρή λογοκρισία» – όπως έλεγε – , που να εκφράζει έγκυρα τις καλλιτεχνικές δυνάμεις του τόπου Υπέθεσα, λοιπόν, πως με καλούσε, για να συνεχίσομε την παλιά τούτη συζήτηση. Η ερώτηση όμως που μου έκαμε δεν είχε καμμιά σχέση με αυτή του την φιλοδοξία. Ήταν μάλλον περίεργη, αν όχι ανόητη:

Πήρατε πολλά δώρα την Πρωτοχρονιά;

Την ερώτηση αυτή την υπογράμμιζεν ένα πονηρό χαμόγελο που με έβαλε σε υποψία…

-Πήρα μερικά, του απάντησα αόριστα. Γιατί με ρωτάς;

– Από γνωστούς ή άγνωστους; Με ξαναρώτησε πάντα με το πονηρό χαμόγελο.

Αμέσως θυμήθηκα το μυστηριώδες τετράδιο. Έχει γούστο, σκέφτηκα, να είναι τούτος ο ποιητής. Αντί να του απαντήσω, άρχισα να του λέω μερικούς στίχους, που διατηρούσα στη μνήμη μου:

Του χάρου η μάνα πρόβαλλε, του γιου τζη παραγγέρνει:

-Μην παίρνεις άνοιξη ψυχές, που να΄χεις την ευκή μου,

που λουλουδίζουν τα κλαδιά και τα δεντρά καρπίζουν

και ζευγαρώνουν τα πουλιά και σμίγουσι τα έχνη!…

Μ΄εκοίταξε σιωπηλός, όχι όμως με έκπληξη. Στα μάτια του φαινόταν η λαχτάρα να διακρίνει την εντύπωση μου από το ποίημα. Ήμουν πια βέβαιος: ο «άγνωστος ποιητής» του τετραδίου ήταν ο Κώστας Φραγκούλης. Το ομολόγησεν, άλλωστε, σε λίγο και ο ίδιος σχεδόν με συντριβή… Ελπίζω πάντως και εύχομαι η μετριοφροσύνη αυτή να μη σταθεί εμπόδιο στην έκδοση των λαμπρών στίχων, που ανέδωσεν η κρητική του ψυχή – ισάξια σε γνησιότητα μ΄εκείνη του Προβηγκιανού συναδέλφου του…

* (Πρωτοδημοσιεύθηκε ως επιφυλλίδα στην εφημερίδα του Ηρακλείου «Μεσόγειος», φ. της 11. 01. 1958 και απετέλεσε πρόλογο στην πρώτη έκδοση των ποιημάτων του Κ.Φ. το 1961)

`επιμέλεια : Γιώργος Καρτάκης – poiein.gr





Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.