Charles Weber – Γιώργος Βαρδάκης: ΕΘΝΙΚΗ ΟΔΟΣ
(Ηράκλειο – Ρέθυμνο / Υπαίθριοι πωλητές)
(Φωτογραφικό λεύκωμα, Ηράκλειο, 2016)
Γράφει η Βούλα Γ. Επιτροπάκη[i]
Έχομε τη χαρά και την τιμή να παρουσιάζομε το φωτογραφικό λεύκωμα ΕΘΝΙΚΗ ΟΔΟΣ με υπότιτλο Ηράκλειο – Ρέθυμνο και εσώτιτλο Υπαίθριοι πωλητές (Ηράκλειο, 2016, σχεδ. βιβλ. Γ. Δερμιτζάκης – ψηφ. εκτύπ. Μάρκογλου) που περιέχει φωτογραφίες εκλεκτών καλλιτεχνών φωτογράφων Charles Weber και Γιώργου Βαρδάκη. Πρόκειται για ένα βιβλίο τέχνης που αποτελεί συγχρόνως καταγραφή δια φωτογραφικής μαρτυρίας πραγματικών καταστάσεων και πρόσφατων σχετικά γεγονότων του ευρύτερου τόπου μας.
Η αξία του βιβλίου δεν περιορίζεται στην καταγραφή. Με αφορμή το θέμα του δίνει την ώθηση μιας περαιτέρω δημιουργικής ανάγνωσης της διαδρομής από την πνοή των ίδιων των φωτογράφων κατά τη δημιουργία της φωτογραφίας μέχρι τη λειτουργία της καλλιτεχνικής εικόνας, εν τέλει δε, μέχρι την καθαυτή λειτουργία της Τέχνης.
Η εθνική οδός διατρέχει κατά μήκος το λεύκωμα από το εξώφυλλο μέχρι τις εσωτερικές σελίδες με τις διπλές ή διακεκομμένες γραμμές της, τα μηχανικά μέσα που τη διανύουν, τα κιγκλιδώματα που περικλείουν και την κίνησή τους και την οδό. Αλλά και έξω απ’ αυτά αφήνοντας τη θέαση προς την ίδια τη φύση: τη φύση των βουνών, των δέντρων, του ουρανού και του εδάφους, της γης και των ανθρώπων εντός και εκτός της οδού. Ο εσώτιτλος προσδιορίζει το «θεματικό» αντικείμενο: ΥΠΑΙΘΡΙΟΙ ΠΩΛΗΤΕΣ.
Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου οι ήρωες του έργου – πωλητές της υπαίθρου εικονίζονται και κατονομάζονται στις εξαίρετες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του δημιουργού Charles Weber: ο Γιώργος του 32ου χιλιομέτρου αλλά και ο Γιώργος του 35ου και του 53ου. Η Αγλαΐα, η Ελπίδα, η Γεωργία και ο Δημήτρης, η Ελευθερία, ο Vasim και ο Γιάννης του 51,2ου χιλιομέτρου αλλά και ο Γιάννης στο 51,9ο χιλιόμετρο. Ο Σοφοκλής, ο Μανώλης του 52,3 ου, ο Μανώλης του 52,8 ου, αλλά και ο Μανώλης με τη Χρυσούλα στο 53,2 ο χιλιόμετρο. Ο Μανώλης και η Όλγα του 53,6ου, ο Σπύρος, ο Βασίλης, η Διονυσία…
Η διαδρομή των καλλιτεχνών ξεκινάει απ’ το Ηράκλειο. Οι αποστάσεις σημειώνονται στο βιβλίο. Σημειώνεται επίσης ο χρόνος λήψης των φωτογραφιών: στις 14 Αυγούστου 2016 η πρώτη, στις 4 Σεπτεμβρίου 2016 η τελευταία. Τι συμβαίνει στο μεταξύ διάστημα, χρονικό και χιλιομετρικό;
Ο Τόπος και ο Χρόνος, αγαπητοί φίλοι, στη σύγκλισή τους αποτελούν συνισταμένη για κάθε γήινη οντότητα. Το ίδιο το ανθρώπινο σώμα είναι ένας «τόπος» υλικός και άυλος μαζί από σάρκα και πνεύμα. Ο χρόνος του σώματος καθορίζεται από τον ρυθμό των αλμάτων του κενού από τον εαυτό στον άλλο, από τον άνθρωπο δηλαδή προς τον συνάνθρωπο.[ii] Οι φωτογραφημένοι ήρωες οργανώνουν τον χώρο και τον χρόνο τους στην εθνική οδό γύρω από υπαίθριους οίκους – καλύβες από φθαρτά υλικά, που λειτουργούν και ως “αγορά” προϊόντων αγροτικού μόχθου. Ο κάθ’ ένας σ’ ένα πρόχειρο ιδιωτικό κατάλυμα που τελεί χρέη καταστήματος. Τα εμπορεύσιμα είδη είναι προϊόντα του ανθρώπου και της γης.
Οι υπαίθριοι πωλητές εικονίζονται καθώς διάγουν τον βίο γύρω από τα οργανωμένα αυτοσχέδια νοικοκυριά κατά μήκος της ασφάλτου με καθημερινά άλματα βιοπάλης στην εθνική οδό, όπως δείχνουν οι λεπτομέρειες από τις ξεχωριστές έγχρωμες φωτογραφίες του καλλιτέχνη Γιώργου Βαρδάκη. Η αύρα τους μυρίζει βασιλικό και ρίγανη, ώριμο πεπόνι, σταφύλια και καρπούζι, ελιά, λάδι και μέλι, φρέσκο χυμό από πορτοκάλι.
Ο αέρας των αρωμάτων απ’ τους καρπούς των λαχανικών και των φρούτων εντείνεται από την κίνηση των οχημάτων που διαπερνούν την εθνική οδό και επιστρέφει στους πωλητές πιεστικός. Η ταχύτητα συνδέει τόπους, συντέμνει τον χρόνο και φέρνει πλησιέστερα τους ανθρώπους. Μερικοί από τους περαστικούς συμβαίνει να γίνονται αγοραστές πριν συνεχίσουν την πορεία τους στην εθνική οδό, ίσως κι αυτοί για τη δική τους βιοπάλη – τη μεγάλη και ανίκητη Ανάγκη, σύμφυτη με τη φύση του ανθρώπου. Αυτή τη μεγάλη «κυρά» που φρενάρει τα αυτοκίνητα για να πωληθούν τα προϊόντα, να δυναμώσουν οι πωλητές από την οικονομική αξία τους και οι αγοραστές από τη θρεπτική και, ακολούθως, να ξαναπαίρνει η ζωή τον δρόμο της από το Ηράκλειο μέχρι το Ρέθυμνο, όπως από κάθε τόπο προς οποιονδήποτε άλλον…
Μαζί με τους υποψήφιους αγοραστές την Εθνική Οδό διήλθαν και οι συγγραφείς μας – φωτογράφοι. Η καλλιτεχνική τους αντίληψη μας προτρέπει σε μια «συν-κίνηση» για να δούμε με άλλη ματιά τη φαινόμενη πραγματικότητα. «Μια συγκίνηση δεν είναι προϊόν του ενεργώς οργανωτικού νου. Απλώς προϋποθέτει ένα είδος ανοίγματος», αναφέρει ο ειδικός της Τέχνης Roudolf Arnheim. «Στην όραση των χρωμάτων η δράση πηγάζει από το αντικείμενο και επηρεάζει το άτομο. Ενώ για την αντίληψη του σχήματος, ο οργανωτικός νους βγαίνει έξω για να συναντήσει το αντικείμενο».[iii]
Τι είδαν λοιπόν οι φωτογράφοι μας στους Υπαίθριους πωλητές της Εθνικής οδού;
Οι φωτογραφίες τους δεν στοχεύουν να αναπαραστήσουν ένα “κρυμμένο γράμμα” πίσω από την εικόνα. Ούτε να μιλήσουν με παροιμιώδεις μεταφορές και φιλοσοφικές θεωρίες. Αναπαριστούν την αξία της ζωής και τη λειτουργική καθημερινότητά της χωρίς φλυαρίες και κρυφά σχόλια, που θα έχρηζαν αποκρυπτογράφησης. Με ευθύτητα στη ματιά στοχεύουν ευθέως στο αναπαριστώμενο αντικείμενο για να το αφήσουν να μιλήσει μόνο του, να πει ό,τι έχει να πει. Η Τέχνη, άλλωστε, έχει πάντα τον δικό της Λόγο. Και πάντα, ο λόγος της αληθινής Τέχνης είναι η ίδια η Ζωή. Εστιάζουν λοιπόν με τον φωτογραφικό φακό τους ευθέως στον άνθρωπο.
Πλάνα προσωπογραφιών ή τοπίου γύρω από πρόσωπα, νεκρή φύση ή λεπτομέρειες εσωτερικών χώρων από τα καταλύματα των πωλητών της υπαίθρου ορίζουν το αντικείμενο της τέχνης τους ως αντικείμενο που συναρτάται αποκλειστικά από τον ανθρώπινο χωροχρόνο. «Αντικείμενο» άλλωστε είναι κάθε πράγμα που υποπίπτει στις αισθήσεις μας, την όραση, την ακοή κ.λπ. με καθορισμένη μορφή, υλικό ή προορισμό. Κάθε τι που ανήκει στον εξωτερικό κόσμο. Ως φιλοσοφική έννοια το αντικείμενο υπάρχει ανεξάρτητα από τη συνείδηση και σχετίζεται με τον «σκοπό» ή την «αιτία». Στον Λόγο είναι μια λέξη ή η φράση (για μια έννοια) που επηρεάζεται από το ρήμα (Ευ. Παπανούτσος). Γενικά, «αντικείμενο» είναι κάθε τι που «αντί-κειται» στην ανθρώπινη ύπαρξη.
Απέναντι στην ύπαρξη βρίσκεται όμως πρωτίστως ο συνάνθρωπος και η έννοιά του. Ο εαυτός και ο «άλλος» ορίζουν δύο σημεία ανάμεσα στα οποία αναπτύσσεται ένας διάλογος (Δ. Μαρωνίτης). Οι λέξεις και τα σύμβολα, τέλος, είναι τα μέσα που μεταχειρίζεται ο νους για να αντικειμενοποιηθεί ο ίδιος. Έτσι ο αληθινός καλλιτέχνης μπορεί να αντικειμενοποιεί το «εγώ» και να το συνδέει μεταφορικά με τον συνάνθρωπο μέσω της παγκόσμιας «σύμβασης» των συμβόλων ως φράση (κόσμος-εαυτός-νόημα) για να επι-κοινωνεί μέσω της Τέχνης.
Στην τέχνη της φωτογραφίας τα δύο σημεία δημιουργού – θεατή συνδέονται στο φως. Μέσα από το “κλικ” της φωτογραφικής μηχανής, που παράγει το είδωλο. Ο χώρος και ο χρόνος αναπαριστώνται μέσω της “απόδοσης” του φωτός. Κάθε φωτογραφικό πλάνο δίνει έτσι την οπτική αντίληψη του καλλιτέχνη, που παρέχεται ως έργο στον θεατή για να το προσλάβει.
Το εστιασμένο αντικείμενο, όμως, έχει σχέση με την ενόρμηση, το συναίσθημα και την πορεία τους εντός της ύπαρξης. Λειτουργεί δηλαδή ως σημείο συνάντησης και συγχρόνως αντιπαράθεσης. Άλλωστε, ο ορισμός του «σημείου» παραμένει κομβικός, ως γνωστόν,[iv] αινιγματικός δε και ρευστός ακόμη και από τις ειδικές ανθρωπιστικές ή και ψυχαναλυτικές επιστήμες: «πολύσημο», «ολικό ή μερικό», «ναρκισσιστικό», «εσωτερικό ή εξωτερικό» έως και «αντικείμενο-εαυτός» σε μια διαδρομή από τον εαυτό έως το σώμα. Τη διαδρομή αυτή αναπαριστά η Τέχνη παγκόσμια σε κάθε εποχή. Οι προϋποθέσεις ανάγνωσής της αποτελούν την έννοια και τη σκοπιμότητά της. Γιατί μέσα από αυτήν εξελίσσεται η σχέση μεταξύ των ανθρώπων: σχέση βιώματος, σχέση ερμηνείας ή νοηματοδότησης, οικειοποίησης ή επικοινωνιακού διαλόγου. Είναι η ανακάλυψη του «ωραίου». Του νοήματος που ενυπάρχει στα πράγματα. Το καινούριο αντικείμενο που δημιουργείται.
Η έννοια ωστόσο του «αρνητικού», όρου που εν τοις πράγμασι αφορά και τους φωτογράφους με το φιλμ τους, παραμένει μια «σκοτεινή», “δύσβατη” έννοια που διατρέχει τη ζωή κάθε ανθρώπου. Πρόκειται για την έσχατη δικαιοσύνη της «έλλειψης» ή της «απώλειας» που παραπέμπει στην ανθρώπινη θνητότητα.[v]
Στο μέσον περίπου του φωτογραφικού λευκώματος που παρουσιάζομε διακόπτονται οι φωτογραφίες και παρατίθεται ένα δημοσίευμα: ένα απόσπασμα είδησης από εφημερίδα που ανακοινώνει τον θάνατο της ηλικιωμένης πωλήτριας Ελπίδας. Η ταχύτητα των οχημάτων της εθνικής οδού προκάλεσε μιαν «ανθρώπινη απώλεια» και η υπαίθρια πωλήτρια Ελπίδα δεν ζει πλέον. Ακολούθως, η Πολιτεία απαγόρευσε άμεσα τη λειτουργία ολόκληρης της υπαίθριας οδικής αγοράς.
Παρ’ όλα αυτά, ο πάντα σοφός λαϊκός λόγος έρχεται να μας θυμίσει ότι «η ελπίδα δεν πεθαίνει». Η ανθρώπινη πορεία εξακολουθεί τον δρόμο της για τη Συνέχεια της Ζωής. Έτσι, οι καλλιτέχνες μας επιστρέφουν στην Εθνική οδό για να αποδώσουν φωτογραφίζοντας πλέον με το φακό τους την «εικόνα της απώλειας» με τα ερημωμένα καταλύματα, τα οποία και παρουσιάζονται στο δεύτερο μέρος του βιβλίου.
Η Ελπίδα θα ζει πλέον στις καρδιές των οικείων της και μέσα από το φωτογραφικό άλμπουμ που παρουσιάζουμε. Μέσα σ’ αυτό, θα ζει και το μήνυμα ότι μέσω της Τέχνης συμβολίζεται και αναγεννιέται η πραγματικότητα ως ανάμνηση, ως αναγνώριση, ως διδαχή ή πανανθρώπινος νόστος. Η Τέχνη παραμένει μια εμπειρία που διαχρονικά συγκλονίζει τον άνθρωπο γεννώντας πλήθος ερωτήματα και δίδοντας συγχρόνως χιλιάδες πρωτοπόρες απαντήσεις.
Η φωτογραφία, ειδικότερα, είναι η διορατικότητα των ματιών που ανακαλύπτουν μιαν άγραφη εικόνα, όταν εναρμονίζονται με την ψυχή. Μια διεργασία που μας θυμίζει τον αρχαίο Ηράκλειτο. Και είναι πάντα, όπως στη γλώσσα κάθε τέχνης, μια στιγμή αγάπης και «συγ-κίνησης».
Το βιβλίο Εθνική Οδός είναι μια «σύνθεση» λειτουργικών διεργασιών, που υλοποιήθηκαν από τη μηχανική φωτογραφική λήψη έως τη βιβλιοσύνθεση και θα εξακολουθήσουν με την ανάγνωσή της. Η γλώσσα του έχει τους κανόνες της ειδικής αυτής τέχνης. Μέσα σ’ αυτό διαβάζεται η φυσική ζωή σε σύγκριση και αντιπαράθεση με τη ζωή των ταχυτήτων. Η αγροτική βιοπάλη σε αντίθεση με την τεχνολογία και τους ρυθμούς της. Η ονοματοδοτημένη ανθρώπινη υπόσταση σε αντίθεση με τα απειράριθμα, ανωνύμως αριθμημένα αυτοκίνητα της ασφάλτου. Τα ώριμα φρούτα και οι καρποί της φύσης και εν τέλει η ίδια η Ζωή, που ωριμάζει κι αυτή, αναλώνεται και εκλείπει όπως οι αναλώσιμοι καρποί των υπαίθριων πωλητών. Αναγιγνώσκονται οι ημέρες και οι ώρες του ανθρώπου κάτω από τον ήλιο, που το φως του δίνει το κλικ στη μηχανή του φωτογράφου για να απεικονιστεί η Ζωή ρέουσα και κινούμενη, όπως τρέχει στις γραμμές των δρόμων από το Ηράκλειο ως το Ρέθυμνο, κατά τον ίδιο ασίγαστο τρόπο που τρέχει από την Κρήτη έως τη λοιπή Ελλάδα, έως την Ευρώπη, τη γη, τον κόσμο, από το σήμερα στο χθες και αντίστροφα. Με τη θεώρηση αυτή, αλλά και επειδή μέσα σ’ αυτό εκφέρεται η φωτογραφική τέχνη, το βιβλίο είναι διαχρονικό και δεν αφορά μόνο τον τόπο μας αλλά κάθε τόπο.
Στο τέλος του παρατίθενται ειδικές πληροφορίες για τους ομότεχνους των συγγραφέων-καλλιτεχνών και τους γνώστες της φωτογραφίας ως προς τα μέσα, τους τρόπους και τους κανόνες που χρησιμοποίησαν οι δύο φωτογράφοι τόσο για τα ασπρόμαυρα όσο και για τα έγχρωμα έργα.
Ένα βιβλίο λοιπόν για τον ειδικό και μη αναγνώστη, παραγωγό ή καταναλωτή, βιοπαλαιστή ή ταξιδιώτη, για κάθε εραστή του φωτός, του χρώματος και του καλλιτεχνικού λόγου της φωτογραφικής εικόνας.
Ευχόμαστε στους δημιουργούς να είναι καλοτάξιδο, συγχαίροντάς τους για την εξαίρετη δουλειά τους, εξίσου σπουδαία με την παράλληλη κύρια επαγγελματική ενασχόλησή τους, και με ευχές για υγεία, δύναμη, καλή συνέχεια και επιτυχία σε ό,τι κάνουν για να το απολαμβάνομε μαζί τους.
*
Ο κ. CHARLES WEBER (<https://www.charlesweberphoto.com>) είναι παγκόσμια γνωστός φωτογράφος, Ελβετός υπήκοος γεννημένος στη Γενεύη, όπου και σπούδασε Ιστορία της Τέχνης. Από το 1968 δημιουργεί καλλιτεχνική φωτογραφία (έγχρωμη, ασπρόμαυρη, πανοραμική και σε διαφάνειες) σε σχέση με το τοπίο, την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία, την κοινωνιολογία, το ντοκιμαντέρ, τα πορτραίτα.
Εργάστηκε ως φωτογράφος σε ρεπορτάζ Τύπου στην Τουρκία και το Ιράν, έκανε ρεπορτάζ σε μοναστήρια της Μολδαβίας και Ρουμανίας, καθώς και, με τον Οργανισμό Gamma, ρεπορτάζ σχετικό με τον Δαλάι Λάμα, εργασίες που του χάρισαν αντίστοιχα τα Βραβεία και την υποτροφία επιχορήγησης εφαρμοσμένων Τεχνών της Ομοσπονδίας της Βέρνης (1974, 1978). Φωτογράφησε τα αρχιτεκτονικά έργα του Ant. Gaudí στη Βαρκελώνη, παρήγαγε οπτικοακουστικά έργα, καθώς και το έργο «Ikonostases» στην Ελλάδα (έως το 1985)[vi], που του χάρισε ένα ακόμη Ομοσπονδιακό βραβείο της Βέρνης (1982).
Επελέγη για την Ευρωπαϊκή Μπιενάλε περιβαλλοντικών ταινιών στην Αβινιόν της Γαλλίας το 1981. Εργάστηκε και δίδαξε στο Collège de Saussure στη Γενεύη και στη Λωζάννη. Η σειρά «Jardin Suisse» με έργα του της ίδιας περιόδου για το κρατικό αρχιτεκτονικό απόθεμα της Γενεύης εκδόθηκε σε βιβλίο το 1991, το οποίο απέσπασε τον τίτλο του καλύτερου βιβλίου της χρονιάς στην Ελβετία από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία du Livre της Βέρνης, ενώ για τη σειρά έργων του στους κήπους της Γενεύης έλαβε την επιχορήγηση της Τράπεζας του Καντονίου της Γενεύης (1986).
Έχει στο ενεργητικό του επιμέλειες βιβλίων, διαλέξεις και εργαστήρια οπτικοακουστικού μοντάζ στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Σπουδών και, εκτός από τα προαναφερόμενα, μεγάλα Βραβεία από την Ένωση pour la contemporaine Photographie της Λωζάννης και από άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και από το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας (1987).
Πλείστες είναι οι διακεκριμένες σειρές καλλιτεχνικών φωτογραφικών καταλόγων και οπτικοακουστικών έργων του, μεταξύ των οποίων πολλά πορτραίτα, η σειρά «Οι άνδρες και οι μηχανές», «Τα Ελληνικά»[vii], «Ship wreaks», «Τοπία στην Ανατολή», Lightscapes serie: 1999 – «Φωτογραφία Lightscapes», 2001–2002 «Ομπρέλες», 2001–2002 «Ηράκλειο Δρόμοι και Τείχη», 2000 «Υποστηρικτές του ποδοσφαίρου», «Κωνσταντινούπολη Τριλογία»[viii] κ.λπ.[ix]
Από το 2001 μετακινείται ανελλιπώς στην Ελλάδα με τη σύζυγό του-διακεκριμένη ζωγράφο Kira (<http://www.kiraweberart.com>), ενώ ταξίδευσε ως φωτογράφος στην Αυστραλία, Αυστρία, Ισπανία, Ελλάδα, Γερμανία, Ουγγαρία, Ιράν, Νέα Ζηλανδία, Ρουμανία, Ελβετία, Τουρκία, Ουκρανία, Βιετνάμ.[x]
*
Ο κ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΡΔΑΚΗΣ (<https://www.gvardakis.com>) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και ζει στο Ηράκλειο, όπου ασκεί το ιατρικό λειτούργημα του δρα χειρουργού οδοντιάτρου.[xi] Από το 1997 ασχολήθηκε με τη φωτογραφία macro και έλαβε μαθήματα ερασιτεχνικής φωτογραφίας στην Ελληνική Φωτογραφική Εταιρία Κρήτης (ΕΦΕΚ) της οποίας έκτοτε είναι ενεργό μέλος.[xii]
Έλαβε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό απ’ όπου απέσπασε πολλές διακρίσεις, ενώ η συμμετοχή του σε διεθνείς και τοπικούς φωτογραφικούς διαγωνισμούς από το 2011 μέχρι σήμερα του χάρισε σημαντικά μετάλλια, διπλώματα, εύφημες μνείες και επιτυχείς παρουσιάσεις και αναρτήσεις έργων του σε τοπικές και διεθνείς εκθέσεις στις ΗΠΑ, στη Σλοβενία, Ολλανδία, Αργεντινή, Κίνα, Σερβία, Γερμανία και αλλού.
Το 2013 εξέδωσε το φωτογραφικό λεύκωμα «3 Ημέρες 2 Φωτογράφοι 1 Γεγονός» με τον φωτογράφο Πολυχρόνη Νικηφοράκη, που έχει ως θέμα το Matala Festival 2012.
Το 2016 πραγματοποίησε την ατομική έκθεση «Οδοντιατρικά Πορτραίτα» (project Dental Portraits)[xiii] στην οδό Χάνδακος της πόλης του Ηρακλείου στα πλαίσια των πολιτιστικών εκδηλώσεων του Δήμου “Τέχνη καθ’ οδόν”.
Διετέλεσε φωτογράφος πλατό στην ταινία «Νίκος Καζαντζάκης» του σκηνοθέτη Γιάννη Σμαραγδή (2017) και το καλοκαίρι του 2018 πραγματοποίησε στο Ηράκλειο έκθεση με φωτογραφίες από τα γυρίσματα της ταινίας.[xiv]
Από το περιοδικό National Geographic Magazine έχουν επιλεγεί και δημοσιευτεί τα έργα του Memories, Give me your hand και Lost in Memories.
O Γιώργος Βαρδάκης εκτός της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρίας Κρήτης (ΕΦΕΚ) της οποίας, ας σημειωθεί, διετέλεσε Γενικός Έφορος επί διετία από το 2014, είναι μέλος της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρίας (ΕΦΕ), του SILLE SANAT SARAYI, της Global Photographic Union (GPU), της FIAP και της Photographic Society of America (PSA).
[i] Το κείμενο αποτελεί εισήγηση της Βούλας Γ. Επιτροπάκη (<www.zygoslaw.com/gr>) κατά την παρουσίαση του φωτογραφικού λευκώματος ΕΘΝΙΚΗ ΟΔΟΣ στο Πολύκεντρο Νεολαίας του Δήμου Ηρακλείου στις 14-12-2016, όπου λειτούργησε παράλληλη έκθεση με τα φωτογραφικά έργα των δημιουργών.
[ii]Κώστας Δουζίνας, «Νόμος και αισθητική. Λογοτεχνία, τέχνη, δίκαιο» (μτφρ. Χριστ. Ξανθοπούλου), Αθήνα: Παπαζήσης 2005, σσ. 27 και 35.
[iii] Roudolf Arnheim, Τέχνη και οπτική αντίληψη Η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης (μτφρ. Ιάκ. Ποταμιάνος), Αθήνα: Θεμέλιο 1999, σ. 367.
[iv] Βλ. τους προευκλίδειους ορισμούς του Πυθαγόρα, «Σημείον εστί μονάς προσλαβούσα θέσιν»: Πρόκλος, Εις τον πρώτον Ευκλείδου Στοιχείων: Όροι, 95.21-96.15 και Εις τον Κρατύλο του Πλάτωνος Εκλογαί χρήσιμοι, 1.1-2.9, 51.21-56. Ευκλείδης: «Σημεῖόν ἐστιν, οὗ μέρος οὐθέν. Γραμμὴ δὲ μῆκος ἀπλατές. Γραμμῆς δὲ πέρατα σημεῖα».
[v] Ο André Green υπήρξε σπουδαίος μελετητής της έννοιας του «αρνητικού», ενώ ειδικοί επιστήμονες ψυχαναλυτές και ο Ζ. Lacan όρισαν την έννοια της αρνητικής «έλλειψης», όπως αυτή έχει να κάνει με τη διαδρομή από τον εαυτό στον Άλλον.
[vi] <http://www.focale.ch/membres/charles-weber>
[vii] <https://www.benaki.gr/index.php?option=com_events&view=event&id=3362&lang=el>
[viii] <http://charlesweberproject.blogspot.com >
[ix] <https://www.lensculture.com/charles-weber>
[x] <http://auer01.auerphoto.com/en/ency/view/7lxel4zo#page=tab1>
[xi] <https://www.doctorsmile.gr>
[xii] <https://500px.com/gvardakis, https://www.efecrete.gr/h-eteria/vravevmenes-fotografies-melon-tis-efe-kritis>
[xiii] <https://www.ifocus.gr/magazine/news/448-dental-portraits-sto-irakleio-kritis , http://fmag.gr/node/6195>
[xiv] <http://www.madeincreta.gr/el/article/%CE%B7-
