Στα τέλη του Νοέμβρη , στις ελαιοπαραγωγικές περιοχές, ήδη είχαν μαζευτεί κάποιες ελιές και το πρώτο λάδι ήταν στα βαρέλια των σπιτιών.
Απ΄ αυτό το πρώτο λάδι, πήγαιναν λίγο στην εκκλησία και άναβαν τα καντήλια. Με το πρώτο λάδι άναβαν και το καντήλι στο σπίτι, λέγοντας , «Και του χρόνου και καλοκατάλυτο».
Το έθιμο θέλει την παραμονή του Αγίου Αντρέα, η νοικοκυρά του σπιτιού, να καταναλώσει από το λάδι της νέας χρονιάς.
Επιμέλεια: Βασιλική Παπουτσάκη
Συνηθίζουμε ακόμα και σήμερα, να φτιάχνουμε τηγανίτες, «να μην τρυπήσει το τηγάνι». Όταν η νοικοκυρά βάζει το λάδι στο τηγάνι, φροντίζει να το βάλει σχηματίζοντας το σχήμα του Σταυρού. Νην ξεχνάμε ότι είναι περίοδος νηστείας.
Απ΄ αυτούς λοιπόν τους τηγανίτους, που από πάνω βάζουνε μέλι ή πετιμέζι , έδιναν και σ΄αυτούς που δεν παρήγαγαν λάδι.
Στην Κρήτη συνίθιζαν εκτός από τηγανίτες και λουκουμάδες να φτιάχνουν και μαγκίρι.
Φυσικά το μαγκίρι , η σούπα του φτωχού, όπως συνήθιζαν να τη λένε στα χωριά μας, μπορούμε να τη φτιάξουμε όλες τις μέρες του χρόνου!
(στο τέλος του άρθρου δίνουμε τη συνταγή για το μαγκίρι)
Ο Βασίλης Λαμνάτος καταγράφει(«Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας»):
«Στις καλομέρες του Νοέμβρη γίνεται και το μάζεμα των ελιών, που θα δώσουν το πρωτολάδι κι απ’αυτό θα στείλουν οι νοικοκυραίοι ένα μπουκάλι στην εκκλησιά για το άναμμα των καντηλιών και για την ευλογία του παπά. Με το πρωτολάδι οι νοικοκυρές θα φτιάξουν πάλι και τηγανίτες και γλυκά, συνήθως χαλβά, για να τα μοιράσουν στη γειτονιά και σ’αυτούς που δεν έχουν λάδι. Θα τους δώσουν κιόλας και λίγο σ’ένα μπουκάλι, για να φτιάξουν καμιά λαχανόπιτα, να φάνε και να ευχηθούν και «του χρόνου πιότερο» ή «και του χρόνου να μην το χαρούν τα κιούπια».»
Η ημερολογιακή θέση της γιορτής του Αγίου Ανδρέα, στο τέλος του φθινοπώρου, σηματοδοτεί την έναρξη του χειμώνα. Του Αγίου Ανδρέα, όπως λέει ο λαός, «αντριεύει» το κρύο, ο βοριάς και ο χειμώνας, πέφτουν τα πρώτα χιόνια στα βουνά και κρυώνουν ακόμη και τα άχυρα. Οι αγροτικές δουλειές λιγοστεύουν, η διάρκεια της ημέρας μικραίνει και οι άνθρωποι συγκεντρώνονται νωρίς στα σπίτια τους ή σε σπίτια συγγενών και φίλων κάνοντας νυχτέρια, αποσπερίδες ή βεγγέρες δίπλα στο τζάκι. Χαρακτηριστικό είναι λαϊκό στιχούργημα από την Μήλο:
– Άγιε Ανδρέα πώς περνάς;
Το χειμώνα πού θα πας;
– Στο κονάκι μου θα κάτσω
και την παραστιά θ’ ανάψω
και κρασί θα σας κεράσω!
Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας των τροπών του ήλιου, των μεγάλων και επικίνδυνων αλλαγών του καιρού που επηρεάζουν τη γεωργική καλλιέργεια, τον ποιμενικό βίο, και τον θαλασσινό. Είναι ο μήνας που πρέπει οι ναυτικοί να αποφεύγουν τα ταξίδια και να συγκεντρωθούν στα σπίτια τους. Ο λαός με τη διαρκή παρατήρηση είδε ότι ο χειμώνας θεριεύει αυτές τις μέρες. Έτσι λέει ότι το κρύο του αγίου Ανδρέα (30 Νοεμβρίου) αντρεύει και κατά τα Νικολοβάρβαρα (δηλ. τις εορτές της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου, 4-6 Δεκεμβρίου):
Η αγιά Βαρβάρα βαρβαρώνει, (δηλ. αγριεύει το κρύο),
ο άγιος Σάββας σαβανώνει (τυλίγει σε άσπρο σάβανο, το χιόνι)
και ο άγιος Νικόλας παραχώνει στο χιόνι, ή ασπρίζει τα γένια του.
Ο λαός λέει ακόμη:
Η αγιά Βαρβάρα το γέννησε (ενν. το χιόνι),
ο άι Σάββας το δέχτηκε
κι ο άι Νικόλας έδραμε να πα να το βαφτίσει.
Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων αντικατέστησε πιθανότατα αρχαιοελληνικές ή ρωμαϊκές γιορτές, συνδεδεμένες με τις χειμερινές τροπές του ήλιου (22 Δεκεμβρίου), όπως τα Σατουρνάλια, τα Κρόνια κ.ά. Περιλαμβάνει τις ημέρες από την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου) μέχρι την παραμονή των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου). Έτσι, είναι φυσικό, οι χριστιανικές γιορτές, όπως είναι η Γέννηση του Χριστού, η εορτή του Αγίου Βασιλείου, η Περιτομή και η Βάπτιση να έχουν συνδεθεί με ειδωλολατρικές συνήθειες που αποσκοπούσαν στον εξευμενισμό των δαιμονικών όντων και στην ευετηρία (καλοχρονιά). Κύριο χαρακτηριστικό των ημερών αυτών είναι οι αγερμοί (κάλαντα) από μικρούς και μεγάλους, οι μεταμφιέσεις, οι προληπτικές ενέργειες για το καλό της χρονιάς κ.ά.
Μαγκίρι (συνταγή)
Υλικά
Μισό κιλό μαλακό αλεύρι
Μία πρέζα αλάτι
Ένα φλιτζάνι χλιαρό νερό
Τρεις κουταλιές λάδι
Λάδι για τηγάνισμα
Κρητικό τυρί για το σερβίρισμα
Εκτέλεση
Ζυμώνουμε το αλεύρι με το νερό, το λάδι και το αλάτι. Μόλις η ζύμη είναι έτοιμη την σκεπάζουμε και την αφήνουμε για μία ώρα περίπου. (κάνουμε και ένα σταυρό στη μέση για τον Άγιο)
Χωρίζουμε τη ζύμη και την ανοίγουμε σε λεπτά φύλλα. Έπειτα κόβουμε το κάθε φύλλο, πρώτα σε λωρίδες πλάτους δύο εκατοστών περίπου και μετά σε τετραγωνάκια. Βράζουμε τα μισά από αυτά σε αλατισμένο νερό. Τα υπόλοιπα τα τηγανίζουμε σε ζεστό λάδι .
Στη συνέχεια, αφού σουρώσουμε τα βραστά (αφήνουμε όμως λίγο ζουμάκι) , τα σερβίρουμε και βάζουμε από πάνω τα τηγανιτά. Το μαγκίρι πρέπει να είναι λίγο ζουμερό και το σερβίρουμε με μπόλικο τυρί! (αν νηστεύουμε δε βαζουμε τυρί)