Πίσω από τον τουριστικά υπεραναπτυγμένο κόλπο του Μεραμπέλου, απλώνεται μια ολόκληρη επαρχία, που ενώ μοιάζει να κινείται με ρυθμούς από το παρελθόν, εκπέμπει «μηνύματα» από το μέλλον.
Παλιοί πέτρινοι παραταγμένοι στη σειρά πάνω από το Καστέλι Φουρνής
Η καρτποσταλική ομορφιά του Αγίου Νικολάου, η κοσμοπολίτικη λάμψη της Ελούντας και το λογοτεχνικό-τηλεοπτικό σουξέ Πλάκας και Σπιναλόγκας τυφλώνουν τον επισκέπτη και μοιάζουν να κρατούν στη «σκιά» όλη την υπόλοιπη επαρχία Μεραμπέλου. Δεν πειράζει, δεν γίνεται να είναι όλα «best seller»!
Μέσα στην κάψα της πολυκοσμίας η νωχελικότητα της αρχοντικής Νεάπολης, η γραφικότητα της Κριτσάς και οι «ολιγοσύχναστοι» δρόμοι του Επάνω Μεραμπέλου αποτελούν όαση δροσιάς. Κάποιες γωνιές επιχειρούν να κλέψουν λίγη από τη λάμψη των «πλούσιων συγγενών», όπως το χωριουδάκι της Πάνω Ελούντας, που από το 2011 ξαφνικά έγινε πόλος έλξης επισκεπτών, οι οποίοι κατέφθαναν μαζικά για να δουν τα σκηνικά του «Νησιού».
Κατάφυτο τοπίο στη “Σκάφη του Μεραμπέλου”
Τα καφενεία εκτός από ρακές, μπίρες και καφέδες διαθέτουν και «ιστορίες για το Νησί»! Δεν είναι όλοι όμως ευχαριστημένοι με αυτή την εξέλιξη! Η γιαγιάκα που τηγανίζει κεφτεδάκια σε ένα στενό της Πάνω Ελούντας, το οποίο βρέθηκε ξαφνικά να «συνορεύει» με ένα στενό της Σπιναλόγκας του 1950, διαμαρτύρεται γιατί έχασε την ησυχία της.
Ανεβαίνοντας ψηλότερα, στο άγονο και άνυδρο Επάνω ή «Ξερικό» Μεραμπέλο, οι λιγοστοί κάτοικοι δεν έχουν τέτοια προβλήματα. Κανείς δεν μπορεί να τους κάνει να χάσουν την ησυχία τους, άλλωστε ελάχιστοι είναι αυτοί που το επιχειρούν. Θυμάμαι πριν από μερικά χρόνια, καθίσαμε με μια παρέα δύο φίλων σε ένα καφενείο στο Νοφαλιά όπου περιμέναμε για 45 λεπτά τον ιδιοκτήτη να έρθει να πάρει παραγγελία.
Πανοραμική άποψη της Νεάπολης με φόντο τα λασιθιώτικα βουνά, από τον Τίμιο Σταυρό, Πάνω από το χωριό Κουρούνες
Ο καφετζής μέσα στη δροσιά του καφενείου του, να μας κοιτάζει να καθόμαστε στη μικρή αυλή για τρία τέταρτα χωρίς να κουνάει ρούπι. Ούτε Μεξικάνος σε ταινία του Αγγελόπουλου να ήταν. Στο τέλος, αποφασίσαμε να σηκωθούμε, να βάλουμε μόνοι μας δυο καραφάκια ρακή, πληρώσαμε κι αφήσαμε τον καφετζή στη μακαριότητά του. Δυστυχώς, επιστρέφοντας το 2011, το καφενείο ήταν κλειστό. Ελπίζω να μην ευθύνεται γι’ αυτό μια παρέα «ενοχλητικών» που πέρασε πριν από κάποια τέρμινα!
Οι κάτοικοι του Επάνω Μεραμπέλου χάνουν την ησυχία τους μόνο όταν αυτοί το επιθυμούν και το κάνουν με τρόπο εκκωφαντικό! Στα δεκάδες μικρά χωριά και μετόχια της περιοχής διοργανώνονται δεκάδες πανηγυράκια για λίγους «μυημένους», σαν κι αυτό που είχαμε τη χαρά να ζήσουμε στον Πέτρο, ένα χωριουδάκι με 2-3 σπιτάκια και μια εκκλησία, στη μέση του πουθενά, σε ένα από τα ψηλότερα σημεία της περιοχής, με προνομιακή θέα τόσο προς τις ολόφωτες ακτές Μαλλίων και Χερσονήσου όσο και προς τον κόλπο του Μεραμπέλου. Και στον χάρτη να στο δείξουν δεν το βρίσκεις!
Πανηγυράκι “για λίγους” στον Πέτρο, έναν από τους μικρότερους οικισμούς του Μεραμπέλου
Εμείς το βρήκαμε ψάχνοντας στέρνες στο Καστέλι Φουρνής, όπου τύχη αγαθή μας έριξε πάνω στον κ. Δημήτρη Μαστοράκη. Αυτός αφού μας έδειξε δύο από τις 26 (!) στέρνες του Καστελίου, μας κάλεσε στο πανηγυράκι του Πέτρου, ανήμερα της «ονομαστικής» εορτής του χωριού, όπου ευτυχής συγκυρία μας έφερε ανάμεσα σε μουσικούς από την Ιεράπετρα (το «χωριό» μου), παλιούς οικογενειακούς φίλους από τη Νεάπολη (το «χωριό» της μάνας μου) και καμιά 70ριά συνολικά παρευρισκόμενους, βοσκούς στην πλειονότητά τους! Αν δεν παρενέβαιναν οι γνωστοί, οι οποίοι μεσολάβησαν για την «απελευθέρωσή» μας, ακόμα εκεί θα ήμασταν, δέσμιοι της ιερής κρητικής φιλοξενίας!
Περί ανέμων και υδάτων
Μόλις λίγα χιλιόμετρα μετά την Πλάκα, ανεβαίνοντας προς Βρουχά το τοπίο αλλάζει, αγριεύει. Πρώτη στάση στον Κάβο του Αγίου Ιωάννη, που είναι πιο γνωστός ως «Αφορεσμένος», διότι σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση εδώ θάφτηκε ο Καϊάφας, ο «σταυρωτής» του Χριστού, που πέθανε εν πλω κατά τη διάρκεια ταξιδιού του προς τη Ρώμη. Εκτοτε η θάλασσα σε αυτό το σημείο δεν έπαψε να αφρίζει κι ο αέρας να λυσσομανά!
Ανεμογεννήτριες στο αιολικό πάρκο στον κάβο του Αγίου Ιωάννη
Αυτό τον αέρα εκμεταλλεύεται το αιολικό πάρκο με τις τεράστιες ανεμογεννήτριες, όπως ακριβώς το έκαναν πριν από δεκαετίες οι παλιοί πέτρινοι ανεμόμυλοι, άλλοι στρογγυλοί με κινητή φτερωτή και άλλοι πεταλόσχημοι με τη φτερωτή σταθερά προσανατολισμένοι κόντρα στον βοριά, που στοιχίζονται κατά ομάδες σε διάφορα σημεία της περιοχής, στα «σκασίματα» του αγέρα.
Είναι συγκινητική η προσπάθεια που έκαναν οι κάτοικοι αυτής της φτωχικής περιοχής για να εκμεταλλευτούν τα στοιχεία της φύσης, τον αέρα, αλλά και το λιγοστό νερό χτίζοντας περίτεχνες στέρνες που πολλές φορές τους κόστιζαν περισσότερο κι από τα ίδια τους τα σπίτια. Δεκαετίες μετά, με την οικολογία και την «Αειφόρο Ανάπτυξη» ψηλά στην πολιτική ατζέντα, αξίζει να σκύψουμε πάνω σε αυτά τα οικοδομήματα που πέρα από την αισθητική τους αξία αποτελούν μνημεία λαϊκής σοφίας!
Δυστυχώς, τα περισσότερα από αυτά έχουν αφεθεί στη μοίρα τους λόγω της γενικότερης εγκατάλειψης της περιοχής, κάτι που ισχύει και για τους περισσότερους γραφικούς οικισμούς της. Από την άλλη πλευρά, σε αυτήν ακριβώς την εγκατάλειψη οφείλεται και η διατήρηση του αρχιτεκτονικού τους χαρακτήρα. Σε χωριά όπως ο Νοφαλιάς, ο Φινοκαλιάς, ο Ρωμανός και η Αμυγδαλιά, συναντάμε χαρακτηριστικά δείγματα κρητικής αρχιτεκτονικής της υπαίθρου.
Αλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής είναι οι δεκάδες μονές της. Η μεγαλύτερη και καλύτερα διατηρημένη είναι η Μονή Αρετίου (Αγίας Τριάδας) κοντά στο Καρύδι, αλλά η πιο «συμπαθητική» (αν μας επιτρέπεται η έκφραση) είναι αυτή του Αγίου Ανδρέα λίγα χιλιόμετρα έξω από τον Φινοκαλιά, χτισμένη σε κάθετη βραχώδη πλαγιά, πάνω από τη θάλασσα.
Με το σπηλαιοκλησσάκι της να φωτίζεται από δεκάδες καντήλια και την ασκητική μορφή του πατέρα Απόστολου να ψάλλει με την ήρεμη, απόκοσμη φωνή του, ο Εσπερινός εδώ, δίνει νόημα στις λέξεις «κατάνυξη» και «ευλάβεια». Αρκετά γνωστή, κυρίως λόγω παράξενου ονόματος, είναι και η μονή «Ξερά Ξύλα» (Αγίου Γεωργίου) λίγο έξω από τις Κουρούνες.
Στον δρόμο για «Ξερά Ξύλα», αν ακολουθήσετε τις πινακίδες που γράφουν «ΟΤΕ», θα φτάσετε στην κορυφή του Τιμίου Σταυρού, απ’ όπου θα έχετε μια ανεπανάληπτη πανοραμική θέα της Νεάπολης και της πλατιάς κοιλάδας που είναι γνωστή ως «Σκάφη του Μεραμπέλου» με φόντο τα επιβλητικά λασιθιώτικα βουνά. Κατηφορίζοντας από τις Κουρούνες προς Νεάπολη, αξίζει να κάνετε μια μικρή παράκαμψη προς τον αρχαιολογικό χώρο της Δρήρου.
Στο σπηλαιοεκκλησάκι του Ησυχαστηρίου του Αγίου Ανδρέα, κοντά στον Φινοκαλιά του Επάνω Μεραμπέλου, η ατμόσφαιρα είναι κατανυκτική
