Ενας τόπος φτιαγμένος από πέτρα, από νερό και φως, μοναχικός, απόμερος στην εσχατιά της Κρήτης, ένα άπαρτο κάστρο που οι τουριστικές ορδές δεν έχουν καταφέρει ακόμα να κουρσέψουν. Περήφανη γη και αλλόκοτη, η στειακή επαρχία μοιάζει πραγματικά να είναι το τέλος της κρητικής περιπέτειας.
Από τις πιο ιδιαίτερες παραλίες της Σητείας, η ακτή της Πετράς προσφέρει απόκοσμες εικόνες, με τα βράχια της να εξαϋλώνονται στο φως του σούρουπου. Στο βάθος διακρίνονται τα φώτα της Σητείας
Είναι η λιγότερο γνωστή πλευρά της Κρήτης, για κάποιους η πιο αυθεντική κι ανόθευτη, για άλλους το τέλος μιας ονειρικής διαδρομής μέχρι το ανατολικότερο άκρο του νησιού. Στη Σητεία και ολόκληρο στο ανατολικό Λασίθι από το Μόχλος μέχρι τον Ξερόκαμπο, οι ρυθμοί είναι αλλιώτικοι, έτσι όπως επιβάλλει το χρυσαφένιο φως που το λούζει σχεδόν όλο τον χρόνο η θαλασσινή αύρα από τρία πελάγη, αλλά κι ο λυρισμός και η γλυκύτητα των κατοίκων του.
Μάστορες αξεπέραστοι στην τέχνη της μαντινάδας, οι Στειακοί βάζουν σ’ αυτήν την ψυχή τους την ίδια και τραγουδούν όπως κανείς άλλος τη ζωή και τον τόπο τους μέσα σε τέσσερις μόλις στίχους, γνήσια τέκνα του «Βιτσέντζου και στη γενιά Κορνάρου», του ποιητή του Ερωτόκριτου, και του Μύσωνα, ενός από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας.
Μακριά από τη βουή υπερτροφικών τουριστικών κέντρων, αντιστεκόμενη ακόμα στις ισοπεδωτικές ορέξεις των tour operators, η Σητεία και η ευρύτερη περιοχή της είναι ακόμα αυτό που λέμε «ανόθευτη Κρήτη», έτσι όπως την άφησαν οι αρχαίοι Ετεοκρήτες, οι αυτόχθονες κάτοικοι που κατέφυγαν εδώ από τις άλλες περιοχές του νησιού, γιατί δεν θέλησαν να σκύψουν ποτέ το κεφάλι στους επιδρομείς.
Η μεγάλη χρυσαφένια παραλία του Βάι
Εδώ λοιπόν θα δεις απόκρημνα βουνά να κατεβαίνουν απότομα μέχρι τη θάλασσα, θα ακολουθήσεις εντυπωσιακές διαδρομές μέσα από χιλιόμετρα ατελείωτων στροφών, θα ανακαλύψεις εξωτικές παραλίες που θα απολαύσεις χωρίς ενοχλητικούς αλαλαγμούς έξαλλων τουριστών, θα μείνεις άφωνος από το σπάνιο φυσικό περιβάλλον που θυμίζει αφρικανικές οάσεις. Αλλά θα δεις και αρχαία μνημεία, πολλά αρχαία μνημεία: όποια πέτρα κι αν σηκώσεις στο ανατολικό Λασίθι θα βρεις από κάτω απομεινάρια μινωικών, δωρικών ή ελληνιστικών οικισμών, μάρτυρες αδιάψευστοι μιας Ιστορίας που οι απαρχές της χάνονται στον χρόνο…
Οσο η Κρήτη τραγουδεί και τον χορό θα στένει
Απομονωμένη από τους Λασιθιώτες γειτόνους της (Αγιος και Ιεράπετρα απέχουν περίπου 63 χλμ.) η Σητεία είναι η ανατολικότερη μεγάλη πολιτεία της Κρήτης. «Αγονη γραμμή» πριν κάποια χρόνια, σήμερα διαθέτει σύγχρονο λιμάνι και αεροδρόμιο που τη συνδέουν γρήγορα με τον υπόλοιπο κόσμο.
Η προκυμαία της είναι αληθινή ευλογία για τον περιπατητή, με τον μεγάλο πεζόδρομο που σε φέρνει στα ταβερνάκια με την κρητική κουζίνα (κάποτε τα περισσότερα λέγονταν «Ζορμπάς», σήμερα υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία στα ονόματα) και τα μπαρ με τα τραπεζάκια έξω, για ποτό με θέα στη θάλασσα και ηχητικό ντεκόρ τα κύματα.
Μια τσικουδιά στους στειακούς καφενέδες επιβάλλεται, για να συνοδεύσει τις μαντινάδες που σκαρώνουν στο λεπτό οι ντόπιοι: «Οσο η Κρήτη τραγουδεί και τον χορό θα στένει, με μαντινάδες και σκοπούς, ποτέ τζη δεν ποθαίνει» και δεν μπορείς να μη σηκώσεις κι εσύ το ποτήρι σου και να κάνεις τη δική σου προσπάθεια. Και μη στενοχωριέσαι αν δεις πως δε σου βγαίνει· η μαντινάδα άλλωστε είναι κάτι το βιωματικό, θέλει να χτιστεί πάνω σε υλικά γερά κι αυθεντικά κρητικά. Θα μάθεις…
Ερημική αμμουδιά με ριγωτά βράχια -χαρακτηριστικό τοπίο από τη Λευκή ή Κουφονήσι
Σημείο αναφοράς στη Σητεία είναι η Καζάρμα, το ενετικό φρούριο που θα δεις να υψώνεται στον λόφο κάτω από το αεροδρόμιο. Είναι ο παλιός στρατώνας των Ενετών (Casa di arma) που έγινε για λίγο τουρκικό φυλάκιο πριν εγκαταλειφθεί και πριν αναστυλωθεί μετά από πολλά χρόνια, για να φτάσει σήμερα να φιλοξενεί τα Κορνάρεια, τη «ναυαρχίδα» των πολιτιστικών εκδηλώσεων της πόλης.
Η ακτογραμμή της ανατολικής Κρήτης μοιάζει με περίτεχνη δαντέλα, άλλοτε κεντημένη ψιλοβελονιά κι άλλοτε με απότομα γυρίσματα και κόμπους. Κάνοντας τον γύρο της πολλές φορές θα αναγκαστείς να βγεις από τον κεντρικό δρόμο για να φτάσεις μέχρι την παραλία κι έπειτα να γυρίσεις πάλι από τον ίδιο δρόμο για να συνεχίσεις μέχρι την επομένη. Αν αξίζει τον κόπο; Θέλει και ρώτημα;
Καθώς έρχεσαι λοιπόν από την Παχειά Αμμο και το Καβούσι, θα στρίψεις αριστερά και θα κατηφορίσεις προς το Μόχλος. Ησυχαστήριο από τα λίγα, το μικρό ψαροχώρι με το γραφικό λιμανάκι και τα καφέ λίγα μόλις βήματα από τη θάλασσα, είναι ό,τι πρέπει για να χαλαρώσεις. Ο μόνος που βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση στο Μόχλος είναι ο βαρκάρης που μεταφέρει συνέχεια κόσμο, αρχαιολόγους αλλά και επισκέπτες, στο νησάκι του Αϊ-Νικόλα ή Ψύλλος, όπως επίσης λέγεται, για να δουν από κοντά τα μινωικά ερείπια.
Από το Μόχλος μπορείς να συνεχίσεις παραλιακά, μέχρι που ο δρόμος θα αρχίσει πάλι να ανηφορίζει, φτάνοντας στο χωριό Μυρσίνη. Από εδώ θα συνεχίσεις να οδηγείς ανάμεσα σε… λουλούδια με εντυπωσιακούς χρωματισμούς, που φυτρώνουν κι από τις δυο πλευρές του δρόμου και κάνουν τη διαδρομή μέσα από τα χωριά Μέσα και Εξω Μουλιανά να μοιάζει με περίπατο σε κήπο!
Από τα Εξω Μουλιανά ξεκινά ένας εξαιρετικά στενός χωματόδρομος που οδηγεί μέχρι την παραλία της Ριχτής. Αν πετύχεις κάποιο προπορευόμενο όχημα κατεβαίνοντας ή (ακόμα χειρότερα) ανηφορίζοντας, κάνε υπομονή γιατί τα περιθώρια προσπεράσματος είναι ανύπαρκτα…
Ολόκληρο το κομμάτι από τα Εξω Μουλιανά και τη Ριχτή μέχρι και τη Σητεία είναι γυμνό από παραλίες. Θα βρεις μονάχα δύο, στον Παπαδιόκαμπο και τον όρμο της Φανερωμένης κι αυτές έπειτα από οδήγηση σε επίπονες και επίμονες στροφές.
Στο Βάι και το τέλος της Κρήτης
Το ότι το μοναδικό φοινικόδασος στην Ευρώπη βρίσκεται στην Κρήτη και στο Βάι είναι κάτι που το ξέρουν όλοι. Αυτό που κανείς δεν ξέρει να πει είναι πώς ή πότε δημιουργήθηκε: συστάδες από χουρμαδιές υπάρχουν κι αλλού, ολόκληρο δάσος όμως μονάχα στο Βάι. Οχι πως έχει σημασία βέβαια το πώς· σημασία έχει πως είναι εδώ, μια όαση σαν αυτές που συναντάς μονάχα στην Αφρική, τουλάχιστον για όσο θα το επιτρέπει ακόμη η τουριστική του αξιοποίηση, παραφωνία στη συμφωνία της λασιθιώτικης γαλήνης.
Το καλοκαίρι η παραλία του Βάι «βουλιάζει» από τους τουρίστες, γι’ αυτό καλή ιδέα θα ήταν να προτιμήσεις για το μπάνιο σου την ακτή πίσω από τον βράχο στα δεξιά της οργανωμένης πλαζ. Για ακόμη περισσότερες επιλογές, η παραλία του Ιτανου, ελάχιστα βορειότερα και της Ερημούπολης υπόσχονται απόλυτη ηρεμία χωρίς ξαπλώστρες και ομπρέλες.
Από την Ερημούπολη, επίτρεψε στον εαυτό σου μια μικρή παράκαμψη στον δρόμο σου και ακολούθησε τη διαδρομή προς το ακρωτήριο Σίδερο, το βορειοανατολικότερο άκρο της Κρήτης. Μια πύλη του Πολεμικού Ναυτικού δεν θα σου επιτρέψει να φτάσεις μέχρι το τέλος της διαδρομής, ακόμη και μέχρι εκεί, ωστόσο, έχεις πραγματικά την αίσθηση, χάρη και στο υψόμετρο, πως βρίσκεσαι στην άκρη του κόσμου.
Ακολουθώντας τον δρόμο νότια του Βάι μια σειρά από παραλίες και ακτές απλώνονται μπροστά σου. Το απομονωμένο Μαριδάτη, η μεγάλη αμμουδιά του Κουρεμένου με τους windsurfers και η Χιώνα με τον αρχαιολογικό χώρο του Ρουσόλακου την ταβέρνα πάνω από το κύμα είναι κάποιες από αυτές που πρέπει να δεις από κοντά.
Γιατί έπειτα το σκηνικό αλλάζει ξανά και η επόμενη εύκολα προσβάσιμη παραλία είναι αυτή στην Κάτω Ζάκρο, πολλά χιλιόμετρα νοτιότερα. Κι από την Ζάκρο και πάλι πίσω, γιατί είπαμε, εδώ θα χρειαστεί πολλές φορές να επιστρέψεις στον κεντρικό δρόμο ακολουθώντας αντίστροφη διαδρομή.
Από τη μινωική έπαυλη στη Ζάκρο, λοιπόν, κατηφορίζεις ξανά προς τη θάλασσα. Προορισμός ο Ξερόκαμπος, σε ένα τοπίο όνομα και πράγμα, με μια αλλόκοτη αίσθηση απομόνωσης. Αν νιώσεις πως ξαφνικά έχεις βρεθεί πολύ μακριά από τον «πολιτισμό», μη ξαφνιαστείς γιατί δεν θα ‘σαι ο μόνος.
Ο φιδογυριστός δρόμος που οδηγεί στον Ξερόκαμπο δοκιμάζει την υπομονή, όμως σε ανταμείβει με την εκπληκτική παραλία
Στον Ξερόκαμπο τα ρολόγια δεν έχουν θέση, δεν έχει πολύ νόημα να μετράς τον χρόνο. Σημασία έχει να αφεθείς στη δροσιά των γαλαζοπράσινων νερών της αμμουδιάς του ή παραδίπλα στο Κατσουνάκι ή ακόμα νοτιότερα στη Μαζντά, για ακόμη περισσότερη απομόνωση. Κι όταν έρθει η ώρα της αναχώρησης προς Γούδουρα και Ιεράπετρα, οπλίσου με υπομονή και φόρα την καλύτερή σου διάθεση: οι σχεδόν σπειροειδείς στροφές του δρόμου μέχρι τον Ζίρο είναι αμέτρητες και ζαλίζουν…
Ολλανδοί αρχαιολόγοι επιστρέφουν στο Μόχλος, μετά την επίσκεψη στο νησάκι του Ψύλλου
Οι αρχαίες πολιτείες της Σητείας
Το ανατολικό Λασίθι είναι η χαρά του αρχαιολόγου: όχι πως η υπόλοιπη Κρήτη πάει πίσω, εδώ όμως οι αρχαίες πολιτείες που φέρνει στο φως η σκαπάνη θα φτάσουν στο τέλος να ξεπεράσουν σε αριθμό ακόμη και τις σύγχρονες πόλεις και χωριά.
Θέλεις οικισμό μινωικό; Τα ερείπια στο Μόχλος, στα νησάκια Ψείρα και Ψύλλος, το σπουδαίο ανάκτορο στην Κάτω Ζάκρο, η άψογα οργανωμένη πόλη στον Ρουσόλακο ή το μινωικό νεκροταφείο στην Αγία Φωτιά είναι βιβλία ανοιχτά για τους μελετητές του κόσμου του θρυλικού Μίνωα.
Θέλεις μήπως να βρεις ίχνη των πολεμιστών Δωριέων; Τα ευρήματα στον Ιτανο είναι καθρέφτης της δωρικής παρουσίας στην Κρήτη; Ή μήπως προτιμάς κάτι πιο πρόσφατο; Οι ελληνιστικές πολιτείες στον Τρυπητό και τον Ξερόκαμπο είναι φρουροί της Ιστορίας από τα χρόνια του Αλέξανδρου. Στο Λασίθι, βλέπεις, η Ιστορία μετριέται με χιλιετίες, όρεξη να ‘χεις μονάχα, και ο κατάλογος των μνημείων δεν σταματά.
Η μινωική πολιτεία της Κάτω Ζάκρου έχει το δικό της κομμάτι στα κιτάπια της Ιστορίας. Η καταστροφή της ήταν εντελώς αιφνιδιαστική και οι κάτοικοι άφησαν πίσω τους τα ανυπολόγιστης αξίας ευρήματα που ανέδειξε η αρχαιολογική σκαπάνη
Κι η κάθε πολιτεία έχει τον δικό της μύθο, τα δικά της ανομολόγητα μυστήρια. Οπως το μινωικό ανάκτορο στην Κάτω Ζάκρο, που εντυπωσιάζει με την Ιστορία και τον ανυπολόγιστο πλούτο του. Ανακαλύφθηκε ασύλητο, με όλους τους θησαυρούς που φύλασσαν εδώ οι αρχαίοι Μινωίτες: κοσμήματα, σκεύη από ελεφαντόδοντο και φαγεντιανή, δωμάτια ολόκληρα με αγγεία γεμάτα από χιλιάδες αντικείμενα, όλα θαυμαστής επεξεργασίας και υψηλής αισθητικής αξίας.
Και κυρίως όλα άθικτα, χωρίς να τα έχει αγγίξει ανθρώπου χέρι για χιλιετίες. Λένε πως η πόλη εδώ καταστράφηκε αιφνιδιαστικά μέσα σε λίγες ώρες, ίσως από κάποιο τεράστιο παλιρροϊκό κύμα, γι’ αυτό και οι κάτοικοι έφυγαν βιαστικά, αφήνοντας πίσω τα υπάρχοντά τους. Ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή, από τον σημερινό επισκέπτη, που ξεχνιέται επί ώρες περπατώντας ανάμεσα στα ερείπια πριν πιάσει «στασίδι» στην αμμουδερή παραλία της Κάτω Ζάκρου.
