Τα νεκροταφεία αποτελούν μνημειακούς χώρους και στο εξωτερικό χαρακτηρίζονται ως κήποι. Ορισμένα νεκροταφεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αποτελούν κυριολεκτικά μουσειακούς χώρους. Στα νεκροταφεία εκφράζεται διαχρονικά ο πολιτισμός κάθε περιοχής με τα ταφικά μνημεία, που αποτελούν πρωτογενείς ιστορικές πηγές και δείγματα διαχρονικής έκφρασης της αρχιτεκτονικής και γλυπτικής.
Για την ιστορία του νεκροταφείου της πόλης της Ρεθύμνου, που βρίσκεται στην λεωφόρο Ηγουμένου Γαβριήλ με είσοδο από την οδό Αναπαύσεως, «Το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας», κατά την έκφραση των Ρεθεμνιωτών, δεν έχει γραφεί κάτι σχετικό. Ίσως το φοβηθήκαμε μια και είναι άμεσο συνδεδεμένο με τον θάνατο. Ίσως το φοβηθήκαμε γιατί η ιστορία του αποτελεί μια τραγωδία, η οποία φθάνει στα όρια της κωμωδίας με πρωταγωνιστές την εκκλησία, τον δήμο, το κράτος και χορό τους εκμεταλλευομένους νεκρούς και ζωντανούς Ρεθεμνιώτες. Σε όλα τα έγγραφα, που κατάφερα να βρω, κατά τη διάρκεια αυτής της έρευνας, κυριαρχούν οι λέξεις εκμετάλλευση και χρήμα ανάλογα την εποχή σε ριάλια, παράδες, δραχμές. Υπάρχουν ελάχιστα δημοσιεύματα για το νεκροταφείο μας και αυτά είναι αρνητικά και αφορούν περισσότερο το οικοπεδικό του ξεπούλημα ως και το ξεπούλημα των τάφων του.
Η είσοδος του Δημοτικού Νεκροταφείου στα Τρία Μοναστήρια.
Περίοδος 1700-1900
Το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας πήρε το όνομα του από μια εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία, που βρισκόταν παλαιότερα στην περιοχή του σημερινού νεκροταφείου, που τότε ήταν κατάφυτη από αμπέλια, εξ ου και το όνομα μεσαμπελίτισσα = εκκλησία μέσα στ΄ αμπέλια, Παναγία η Μεσαμπελίτισσα, νεκροταφείο της Παναγίας της Μεσαμπελίτισσας, νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας.
Αφορμή για την ίδρυση του Ρεθεμνιώτικου νεκροταφείου της Μεσαμπελίτισσας, υπήρξε μια επιδημία πάνωλης, που ενέσκηψε στο Ρέθυμνο κατά τα έτη 1700-1703.
Το νεκροταφείο Ρεθύμνης, τότε έκτασης επτά μουζουρίων με την ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας της Μεσαμπελίτισσας, είχε χαρακτηριστεί ως αδέσποτο από το έτος 1646, που οι Οθωμανοί κατέλαβαν την πόλη του Ρεθύμνου. Την 25 Σεπτεμβρίου 1658 με διαταγή του φρουράρχου Ρεθύμνης προς τον Ιεροδίκην Ρεθύμνης, επετράπη στον δερβίση Οσμάν Ντεντέ να καταλάβει το χωράφι και να του δοθεί τίτλος ιδιοκτησίας (τεμεσούκι) (ΠΑΠΙΟΜΥΤΟΓΛΟΥ 1995,61)
Το έτος 1701, με απόφαση του Ιεροδικείου Ρεθύμνης, η Φατουμέ του Μαχμούτ από το χωριό Όρος, με πληρεξούσιους τους Μουσταφά βέην του Ιβράίμ και τον Αβδουλλάχ τον ονομαζόμενον «Άλμπάν», πωλεί εις τους αγοραστές εμπόρους Αλέξανδρον και Παναγιώτην αντί 35 αργυρών ριαλίων το χωράφι της έκτασης τριών και ημίσεως μουζουρίων εντός του όποιου ευρίσκεται ημιερειπωμένη εκκλησία με το όνομα Παναγιά, που συνορεύει με ιδιοκτησία Κιλίτς Ζαδέ Μουλά Μουσταφά, από το άλλο μέρος περιουσία του Γιουσούφ και από τα δύο άλλα μέρη δημόσιο δρόμο. Οι αγοραστές δηλώνουν κατά λέξη:
«…Είνε από τούδε περιουσία μας, την οποίαν περιουσίαν εκτάσεως τριών και ημίσεως μουζουρίων εντός της οποίας ευρίσκεται ή εκκλησία Παναγιά αφιερώνομεν δια τους κατοίκους Ρεθύμνης και δια τους πτωχούς ξένους ίνα όσοι αποθνήσκουν με την θέλησιν του θεού θάπτωνται εις την περιοχήν αυτήν και να είμεθα διαχειρισταί μέχρι του θανάτου μας και υποσχόμεθα να εκτελούμεν τα καθήκοντα του διαχειριστού μέχρι του θανάτου μας δια να θάπτωνται οι Ρεθύμνοι και οι πτωχοί ξένοι».
Αναθέτομεν τα καθήκοντα του νεκροθάπτου εις εις τον Μαστρογιάννην όστις απεδέχθη την υπηρεσίαν ταύτην…» (ΠΑΠΙΟΜΥΤΟΓΛΟΥ 1995,133-134) &(ανυπόγραφη μετάφραση)
Με τα παραπάνω έγγραφα περιήλθε το νεκροταφείο εις τους εμπόρους Ρεθεμνιώτες Αλέξανδρο και Παναγιώτη, στους οποίους λέμε ένα μεγάλο μπράβο, που φρόντισαν ως ευεργέτες της πόλης να δημιουργηθεί νεκροταφείο για τον ενταφιασμό των πτωχών Ρεθεμνιωτών.
Μερική άποψη του νεκροταφείου της Μεσαμπελίτισσας 1900
Το έτος 1702 η Ρεθεμνιώτισα μουσουλμάνα Μαριάμ Αβδουλά Χούλη δωρίζει παρακείμενο αγρό της στην εκκλησία. Από την δήλωση της δωρεάς προκύπτει, πως η γυναίκα αυτή αγαπούσε τους χριστιανούς συμπολίτες της και πιθανόν να ήτο κρυπτοχριστιανή.
….Και εδήλωσε τα εξης Θεέ μου φύλαττε εις την πόλιν μας ενέσκηψεν η νόσος πάνωλης και μη έχοντες τόπον ταφής των Χριστιανών αραγιάδων κατοίκων και παρεπιδημούντων δωρίζω σήμερον εις την εκκλησίαν με πράγματικην εκουσίαν δωρεάν την εις την κυριότητα και κατοχήν μου ευρισκομένην έξωθι της πόλεως Ρεθύμνης και εις θέσιν «Μεσαμπελίτισσαν» ιδιοκτησίαν μου συνορευομένην προς ανατολάς κτήμασι Κιλιζαδε Μουλά Μουσταφά προς δυσμάς με φρέαρ και μωρέαν και προς βορράν μετά Δημοσίου δρόμου εκτάσεως ως έγγιστα ενός και ημίσεως μουζουρίου καλλιεργημένου αγρού… (ανυπόγραφη μετάφραση)
Η ιστορία όμως είναι πονηρή και κρύβει πολλά στοιχεία. Ο υιός έμπορος Αλέξανδρος, μετά από 22 χρόνια από την πώληση, μας προέκυψε όχι ευεργέτης αλλά σφετεριστής των χρημάτων, που του εμπιστεύθηκαν οι φτωχοί Ρεθεμνιώτες χριστιανοί και οικοπεδοφάγος με«αρπακτικά χέρια».
Στις 14 Όκτωβρίου 1723 γίνεται στο Ρέθυμνο ένα ενδιαφέρον δικαστήριο με διαταγή του Γενικού Διοικητή Κρήτης Βεζύρη Χατζή Ιβραίμ Πασά προς τον Διοικητή Ρεθύμνης Βεζύρη Εσσάτ Πασά και μετά από αναφορά του Ρεθεμνιώτη Αθανάση, που αποδεικνύει ότι οι τότε αγοραστές ήταν πατέρας και γιος, συγκεκριμένα πατέρας ο Παναγιώτης και γιος ο Αλέξανδρος και όχι τόσο ευεργέτες της πόλης και ότι δεν αγόρασαν αυτοί τον χώρο του νεκροταφείου αλλά οι πτωχοί Ρεθεμνιώτες και για το οποίο πλήρωσαν κατ΄ αποκοπή φόρο 80 παράδες. Απλά οι φτωχοί Ρεθεμνιώτες κατά την διάρκεια της πάνωλης, που ενέσκηψε στο Ρέθυμνο από το 1700-1703, τους εμπιστεύτηκαν τα χρήματα, της δημογεροντίας για αγορά του χώρου του νεκροταφείου και ο υιός Αλέξανδρος μετά θάνατον του πατέρα Παναγιώτη με κάθε τρόπο προσπαθεί να το οικειοποιηθή το χωράφι και κάθε χρόνο το καλλιεργεί με σκοπό ν’ απόκτηση την κυριότητα
…..Συνεδριάσαντος του Συμβουλίου του «Ιεροδικείου Ρεθύμνης παρόντων των κάτωθι υπογεγραμμένων Μουσουλμάνων, εν τη κατοικία του Ιβραίμ αγά ύπασπιστού του Διοικητού Ρεθύμνης ενεφανίσθη ο αναφερόμενος Αθανάσης καί (ενεφανίσθη) ό εκ των κατοίκων Ρεθύμνης του Παναγιώτη ο υιός, ό ονομαζόμενος Αλέξανδρος, κατά του οποίου γίνεται ή δίκη. Και (ό Άθανάσης) λέγει τα εξής: «Εις τα 1115 (= 1703) με την θέλησιν του θεού εις την πόλιν Ρεθύμνης και εις όλην γενικώς την Κρήτην έπεσε πανώλης. Και επειδή οι κατοικούντες εις την πόλιν πτωχοί άραγιάδες δεν ειχον ώρισμένον μέρος προς ενταφιασμόν πολλοί έμεναν τέσσαρες καί πέντε ημέρες εις τα σπίτια των άταφοι. Δια τούτο το έξω της πόλεως ευρισκόμενον χωράφι τεσσάρων μουζουριών, εντός του οποίου ευρίσκεται μία έρημος εκκλησία συνορευόμενον από το εν μέρος με χωράφι του Κιλιτσζαδέ Μουσταφά Τσελεπη, από το άλλο μέρος με χωράφι του Γισούφ καί από τα άλλα μέρη με δημόσιον δρόμον, του οποίου ήτο κυρία ή πρώην χριστιανή Φατουμέ Χανούμ πληρωνον κατ’ αποκοπήν φόρον 80 παράδες ετησίως, ως υπαγόμενον εις τα αφιερώματα του Σουλτάν Ίβραίμ, η ρηθείσα Φατουμέ Χανούμ επώλησεν αντί 35 ριαλιων εκ του Ταμείου των πτωχών αραγιάδων δια τους πτωχούς χριστιανούς. Κατά τον χρόνον εκείνον ευρισκόμενος εις την πόλιν ούτος εδώ ο Αλέξανδρος του Παναγιώτη εμέτρησεν εις την Φατουμέ τα 35 ριαλια εκ του Ταμείου των πτωχών αραγιάδων. Καί ούτω ηγοράσθη δι’ όλους τους πτωχούς (άτυχεις) χριστιανούς. Και ενεγράφη εις το νέον βιβλίον να πληρώνεται από όλους τους πτωχούς χριστιανούς τους κατοικούντας εις την πολιν ο κατ’ αποκοπήν φόρος των 80 παράδων. Έγινεν επίσης ομοία πράξις και κατεχωρήθη εις τα βιβλία του Ηρακλείου. Ενω δε ευρίσκεται εις τας χείρας μας αντίγραφαν κεκυρωμένον των πράξεων τούτων ούτος εδώ ο Αλέξανδρος με κάθε τρόπον το αναφερόμενον βακουφικόν κατ’ αποκοπή χωράφι προσπαθεί να το οικειοποιηθή καί κάθε χρόνον το καλλιεργεί με σκοπόν ν’ απόκτηση την κυριότητα. Ζητώ να έξετασθη ή ύπόθεσις καί να διασωθή το χωράφι από τα αρπακτικά του χέρια». Αυτά είπε.
Ό Ίεροδίκης
Ερωτώ τον εναγόμενον Άλέξανδρον καί επειδή ούτος αρνείται όλους τους ισχυρισμούς του αναφερομένου Αθανάση επιβάλλω να απόδειξη δια μάρτυρος την αλήθειαν της αναφοράς του.
Παρόντες ευρίσκονται εκ των προυχόντων χριστιανών ο τερζής ο Μάρκος καί ο άλλος τερζής ο Τζώρτζης καί ο Γιάννης και Γιώργης και ο Μανώλης. Όρκισθέντες έκαστος χωριστά καταθέτουν τα έξης: «Είνε πράγματι αληθές ότι εις τα 1115 (1703) εις την πολιν μας ενέσκηψε πανώλης. Οι περισσότεροι κάτοικοι αραγιάδες έφυγαν. Και δια τους νεκρούς των απομεινάντων δεν υπήρχεν ιδιαίτερον μέρος προς ταφήν.
Κατά τον χρόνον εκείνον τον Αλέξανδρον ευρισκόμενον εις την πολιν είχον διορίσει Επίτροπον άπαντες οι κατοικούντες εις την πολιν πτωχοί αραγιάδες καί του είχον αναθέσει την φύλαξιν καί διαχείρισιν του Ταμείου των χριστιανών πτωχών αραγιάδων. Την εποχήν λοιπόν εκείνην εμέτρησεν από το Ταμείον, δια την άγοράν του χωραφιού εντός του οποίου ευρίσκεται ή ερειπωμένη Εκκλησία, εις την πρώην χριστιανήν Φατουμέ Χανούμ τα 35 ριάλια καί δια την πληρωμήν του κατ’ άποκοπήν φόρου του ως αφιερώματος του Σουλτάν Ίβραίμ έμέτρησεν 80 παράδες καί έγένετο πράξις εις τα κατάστιχα. Τούτο γνωρίζομεν καί τούτο μαρτυρούμεν».
…….Δια τούτο Αποφασίζομεν: Καταδικάζομεν εσένα τον Αλέξανδρον, ο οποίος έθεσες παράνομον χείρα επί του χωραφιού και της εντός αυτού ευρισκομένης Εκκλησίας με τον σκοπόν να τα οικειοποιηθής, να τα εγκατάλειψης από σήμερον. Καταχωρείται ενταύθα(ΠΑΠΙΟΜΥΤΟΓΛΟΥ 1995,204-206) &(ανυπόγραφη μετάφραση).
Ακολουθούν οι βούλες και οι υπογραφές.
Σιγά – σιγά ο ερειπωμένος ναός της Παναγίας της Μεσαμπελίτισσας ανακαινίσθηκε, προστέθηκε και δεύτερο κλείτος αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο και έγινε η «εκκλησία του νεκροταφείου» αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο και τη Ζωοδόχο Πηγή.
Κάπως έτσι το έτος 1701 ιδρύθηκε το πρώτο χριστιανικό νεκροταφείο Ρεθύμνης στη Μεσαμπελίτισσα..
Το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας με τους παραπάνω αρχικούς τίτλους μέχρι και την 12 Δεκεμβρίου 1968 φέρεται, με έγγραφο του Δήμου, ότι είχε συνολική έκταση 11.086 τ. μ(Δήμος Ρεθύμνης 12-12-1968)και σήμερα λειτουργεί ως «εκκλησιαστικό νεκροταφείο !!!» σε έκταση 5.831 τ.μ (Κτηματολόγιο), την στιγμή που με νόμο του Κράτους η ιδιοκτησία, η συγκρότηση και η λειτουργία των νεκροταφείων έχουν περιέλθει στους Δήμους από το 1968. Τώρα πως έγινε αυτό και τι έγιναν τα υπόλοιπα 5.255 τ.μ. Κύριος είδεν. Πάντως, κοινωφελές έργο δεν έγιναν.
Το θέμα του ξεπουλήματος των οικοπέδων του Νεκροταφείου μας αποτελεί μιαν από τις αθλιότητες που μαστίζουν το δυστυχισμένο Ρέθεμνος… (ΛΙΤΙΝΑΣ Σ. ΚΕ 29-4-1977).
Ρώσικος τάφος με σπασμένο σταυρό
Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 οι Ρώσοι ήλθαν στο Ρέθυμνο ως προστάτιδα δύναμις. Παρά του ότι από το Δεκέμβριο του 1898 ανέλαβε ύπατος αρμοστής ο Πρίγκηπας Γεώργιος και έκτοτε διανύσαμε την περίοδο της αυτονομίας μέχρι το 1913, που ενωθήκαμε με την Ελλάδα. οι Ρώσοι παρέμειναν στο Ρέθυμνο μέχρι το 1909 (ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ 1998,15)
…Αι βαρειαί εργασίαι το θερμόν κλίμα της νήσου και η ακαθαρσία της πηγής του ποσίμου ύδατος,αν και ελαμβάνοντο όλα τα προφυλακτικά μέσα προεκάλεσαν κοιλιακόν τύφον και την ελονοσίαν. Περισσότεροι των 100 ανδρών της αποστολής απέθανον υπό αυτάς τας συνθήκας…(ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΙΣ Χ. 19-3-1974)
Οι Ρώσοι, ως ορθόδοξοι χριστιανοί, ετάφησαν στο νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας. Οι τάφοι τους περίπου εκατό υπήρχαν ανατολικά του νεκροταφείου δίπλα στο οστεοφυλάκιο. Για του 18 Πολωνούς και 4 άλλους καθολικούς που είχαν στα στρατεύματα τους οι Ρώσοι και πέθαναν τότε, δημιουργήθηκε και ετάφησαν, την εποχή εκείνη, στο γνωστό μας Πολωνικό νεκροταφειό(ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗΣ Χ 19 & 20-3-1974).
Οι Ρώσοι εταφήκανε σε μεγαλοπρεπέστατους τάφους με αγάλματα , πράγματα κ.λ.π που τους καμάρωνε το Ρέθυμνο. Ήτανε γύρω στους 100 τάφους τέτοιους, ωραιότατοι και δυστυχώς οι εμπορευόμενοι τα τετραγωνικά μέτρα του νεκροταφείου εξεπατώσανε τους Ρώσικους τάφους(ΞΕΞΑΚΗΣ Κ. 1998, 17).
Ρώσικος σταυρός χωρίς τάφο
Από τους εκατό περίπου τάφους απέμειναν, σήμερα, στη νοτιοανατολική πλευρά του νεκροταφείου μόνο τρεις μισοκατεστραμμένοι σταυροί, χωρίς μνήματα και ένα μισοκατεστραμένος τάφος με σπασμένο σταυρό ως ανάμνηση της διαμονής των Αυτοκρατορικών στρατευμάτων και τιμής και ευγνωμοσύνης ένεκα δι΄ ην παρέσχον εις την πόλιν προστασίαν (ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ Χ. 2005, 186)
Περίοδος 1900-2009
Με το 28 Ιουνίου 1918 διάταγμα που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 148/4-7-1919 διατάσσεται απαλλοτρίωση ενός ακινήτου έκτασης 5.500 στρεμμάτων, ιδιοκτησίας Στυλιανού Φιλίππου Βιστάκη, που βρίσκεται δεξιά της σημερινής οδού Θεοτοκοπούλου, που οδηγεί από το Ρέθυμνο στα χωριά Μικρά Ανώγεια και Αγία Ειρήνη. Για το ακίνητο αυτό «ενεκρίθη υπερ του Δήμου Ρεθύμνης και δαπάναις αυτού η αναγκαστική απαλλοτρίωσις προς εγκατάστασιν νέου εν Ρεθύμνη Οθωμανικού και Χριστιανικού Νεκροταφείου».Το ακίνητο αυτό περιήλθε τελικά στον Δήμο Ρεθυμνης με πώληση από τον ιδιοκτήτη του με το 11291/ 23-3-1919 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Βασιλείου Δρανδάκη αλλά ποτέ δεν λειτούργησε εκεί νεκροταφείο(11291/23-3-1919).
Το μουσουλμανικού νεκροταφείο, που βρισκόταν έξω από τα τείχη της πόλης καταλάμβανε μια τεράστια έκταση, που περικλείεται σήμερα Ανατολικά από την σημερινή οδό Χατζηδάκη, Βόρεια από την σημερινή λεωφόρο Κουντουριώτη, Δυτικά από την οδό Ηλιακάκη, Νότια από την οδό Κουμουνδούρου και σε συνέχεια οδό Μοάτσου μέχρι την οδό Χατζηδάκη. Δηλαδή όλο το Γυμνάσιο Θηλέων, το σημερινό πάρκινγκ της πλατείας των 4 Μαρτύρων και όλο το Δημοτικό Κήπο. Το 1919 επί Γενικού Διοικητή Κρήτης Σωτήρη Κροκιδά ο μεγαλύτερος χώρος από το Τούρκικο νεκροταφείο – μεζάρια έχει απαλλοτριωθεί (ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ Χ 2005, 179). Πιθανολογώ ότι η απαλλοτρίωση και τελικά η πώληση, που έγινε στο κτήμα του Βιστάκη την ίδια χρονιά το 1919, στον δρόμο της σημερινής οδού Θεοτοκοπούλου, σκοπό είχε την μεταφορά μόνο του μουσουλμανικού νεκροταφείου της πόλης, γιατί το χριστιανικό νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας και τότε, είχε μια έκταση 11.086 τ. μ, ίσως και περισσότερη, χώρος τεράστιος για την εποχή εκείνη σε σύγκριση με τον τότε χριστιανικό πληθυσμό της πόλης.
Το έτος 1932 με νόμο του κράτους διατάσσεται να περιέλθουν τα νεκροταφεία στους Δήμους. Η εκκλησία αντιδρά για ευνόητους λόγους. Ο τοπικός τύπος παίρνει το μέρος της εκκλησίας και τελικά στις πόλεις της Κρήτης τα νεκροταφεία παραμένουν στην εξουσία και διοίκηση των ενοριακών επιτροπών και δεν περιέρχονται στους Δήμους (ΒΗΜΑ 8-6-1932).
…Απεσοβήθη φαίνεται η παραλαβή του Νεκροταφείου από τον Δήμον όπως έγινε και εις τας άλλας πόλεις της νήσου έμειναν εις τας ενοριακάς επιτροπάς….ο Δήμος δεν είχεν καμιά δουλιά να αναμιχθεί, η δε ανάμιξις του και αυτόν και άλλους θα εζημίου. Διότι ασχέτως προς την ζημίαν ην θα υφίσταντο οικογενειάρχαι ιερείς, ων ο κυριότερος πόρος απέμεινον αι εν των Νεκροταφείω λειτουργείαι, θα υφίστατο ζημίαν σοβαράν και ο Καθεδρικός Ναός του οποίου θα απωλεσθούν οι εκ του Νεκροταφείου εισπράξεις, θα εζημιούτο και αυτό τούτο το Νεκροταφείον, διότι θα εγκαταλείπετο ανευ μερίμνης και άνευ διοικήσεως… (ΒΗΜΑ 8-6-1932)
Το έτος 1936 ανακαινίζεται το θέμα. Το κυρίως νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας και ο συνεχόμενος αγρός του φέρεται ως ιδιοκτησία του Ενοριακού Ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου, της μητρόπολης. Ο Ενοριακός Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου με αίτημα του προς τον Πρόεδρο Πρωτοδικών Ρεθύμνης, για να αποδείξει την κυριότητα του επί του νεκροταφείου, ζητά να μεταφρασθούν τα δύο από τα προαναφερόμενα έγγραφα του Ιεροδικείου Ρεθύμνης, που τότε βρίσκονται στο Υποθηκοφυλάκειο Ρεθύμνης και να ορισθεί ως μεταφραστής ο Ρεθεμνιώτης Γεώργιος Σιδεράκης. (5/1936 Πρωτοδικείου Ρεθύμνης).
Ρώσικος σταυρός χωρίς τάφο
Το περίεργο είναι ότι έγγραφα για αυτό το δικαστήριο δεν υπάρχουν στον Δήμο και το Πρωτοδικείο και το πιο περίεργο είναι ότι τα πρωτότυπα έγγραφα του Ιεροδικείου Ρεθύμνης την ίδια εποχή χάνονται. Διασωθήκαν μόνο μεταφράσεις ορισμένων εγγράφων σε δημοσιεύσεις στην εφημερίδα ΒΗΜΑ Ρεθύμνης (ΠΑΠΙΟΜΥΤΟΓΛΟΥ Γ., 1990). Λέτε να είναι σύμπτωση;(Το θέμα της απώλειας των εγγράφων του ιεροδικείου, που αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας της πόλης, είναι ένα θέμα που απασχόλησε και απασχόλει τους ιστοριοδίφες).
Το έτος 1968 με τον Νόμο 582/28-9-1968, ο οποίος ισχύει μέχρι σήμερα, τα νεκροταφεία χαρακτηρίζονται ως πράγματα εκτός συναλλαγής και η ίδρυσις και η συντήρησις τους ανήκει στους Δήμους.
Ο Δήμος, με την δημοσίευση του νόμου, προσπαθεί να αναλάβει το νεκροταφείο σύμφωνα με τον νόμο. Στέλνει επιτροπή στην Εκκλησία για την παραλαβή του νεκροταφείου. Η Εκκλησία αντιδρά, δεν παραδίδει τον χώρο του νεκροταφείου γιατί τον θεωρεί ιδιοκτησία της ενορίας του Αγίου Νικολάου.
Και αρχίζει ο πόλεμος των εξωδίκων ή διαφορετικά το σήριαλ του έλα να δεις (Δήμος Ρεθύμνης εξώδικο 15-11-1968).
Ο Δήμος ζητά να του παραδοθούν
α) το αρχείο οι τίτλοι, διαγράμματα οι κοινόχρηστοι και οι οικογενειακοί τάφοι, πωληθέντες τάφοι με ευκολία πληρωμής, ώστε να συνεχισθεί η είσπραξις των δόσεων.
β) την διοίκηση και διαχείριση του ναού του νεκροταφείου Αγίου Δημητρίου και Ζωοδόχου Πηγής, που δεν είναι ενοριακός.
γ) και τον συνεχόμενο χώρο αγρό και κτίσματα του νεκροταφείου που ακουμπά στην λεωφόρο Ηγουμένου Γαβριήλ.
Ο ιερός ναός της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγίου Δημητρίου στην Μεσαμπελίτισσα
Η Εκκλησία αντιδρά.
α) δέχεται να παραδώσει τον κυρίως χώρο του νεκροταφείου, έκτασης τότε (6.400 τ.μ) όχι όμως και την είσπραξη των κατά την 29-9-1968 χρεωστικών υπολοίπων των λογαριασμών εκ της εκποιήσεως τάφων.
β) αρνείται να παραδώσει την διαχείριση του ναού του νεκροταφείου.
γ) αρνείται να παραδώσει τον συνεχόμενο αγρό του νεκροταφείου έκτασης τότε (4.682 τ.μ) με τα κτίσματα, το φιλέτο της λεωφόρου Ηγουμένου Γαβρήλ, ισχυριζόμενη ότι ανήκει στην κυριότητα του εκκλησιαστικού συμβουλίου του Αγίου Νικολάου.(Δήμος Ρεθύμνης 258/ 31-1-1969)
Ο Δήμος Ρεθύμνης αποδέχεται την προσφορά του κυρίως χώρου του νεκροταφείου (6.400 τ.μ) και επιφυλάσσεται για τον υπόλοιπο χώρο των (4.682 τ.μ) και τα υπόλοιπα δικαιώματα του (Δήμος Ρεθύμνου εξώδικο 15-11-1968)
Ο Δήμος αν και αποδέχεται τυπικά την προσφορά της εκκλησίας για τον κυρίως χώρο του νεκροταφείου χωρίς να παραλάβει κανένα έγγραφο, ουσιαστικά δεν παραλαμβάνει τίποτα. Αμελεί και δεν προχωρά την υπόθεση δικαστικά και η Εκκλησία συνεχίζει να κατέχει και να διαχειρίζεται το νεκροταφείο.
Από το 1968 και μετά κτίζεται και αποπερατώνεται η εκκλησία των Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης όπως και το κυλικείο και τα γραφεία της εκκλησίας της εκκλησίας στον χώρο, αγρό –φιλέτο, του νεκροταφείου της Ηγουμένου Γαβριήλ. Περιέργειας άξιον. Πως εκδόθηκαν, και ποιοι υπέγραψαν οικοδομικές άδειες χωρίς τίτλους για τα κτίσματα αυτά, τι στιγμή μάλιστα που ο Δήμος Ρεθύμνης διεκδικεί των χώρο;
Το 1995 κηρύχθηκε η κτηματαγράφη στο Δήμο Ρεθύμνου (71155/ 4394/11-7-1995 ΦΕΚ 635/Β/18-7-1995 απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ) και την 12-3-2008) ορίσθηκε η έναρξη της λειτουργίας του κτηματολογικού γραφείου για την πόλη Ρεθύμνου (9/2/27-2-2008 απόφαση του ΟΚΧΕ. Το 1997 ξεκινούν οι ιδιοκτήτες να δηλώνουν τις περιουσίες τους με την προσκόμιση των τίτλων ιδιοκτησιών τους στο κτηματολόγιο Ρεθύμνης.
Μέχρι τότε ούτε ο ιερός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, ούτε ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου, ούτε ο ιερός ναός των Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, που φέρονται ανάλογα με τις εποχές ως ιδιοκτήτες του νεκροταφείου της Μεσαμπελίτισσας είχαν και σήμερα δεν έχουν ακόμα έχουν τίτλους καταχωρημένους στο Υποθηκοφυλακείο. Πως μεταβιβάστηκε διαχρονικά ο χώρος του νεκροταφείου από την μια ενορία της εκκλησίας στην άλλη χωρίς μεταγεγραμμένους τίτλους; Πιθανόν έγινε θαύμα, μια και ανακατεύτηκαν τόσοι Άγιοι.
Ο χώρος του κυρίως νεκροταφείου της Μεσαμπελίτισσας μετά το 1997, δηλώνεται στο κτηματολόγιο και φέρεται σήμερα ως ιδιοκτησία της εκκλησίας των Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης έκτασης 5.831 τ.μ με αριθμό ΚΑΕΚ 4111170105 και ο συνεχόμενος χώρος, όπου η εκκλησία το κυλικείο και τα γραφεία της εκκλησίας δηλώνεται στο κτηματολόγιο και φέρεται σήμερα ως ιδιοκτησία της εκκλησίας των Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης έκτασης 1.735 τ.μ με αριθμό ΚΑΕΚ 411170101. Μας λείπουν 5.250 τ. μ από τα 11.086 τ.μ του 1968. Τι έγιναν; ας μη τα ψάχνουμε. Ως τίτλος των ανωτέρω ιδιοκτησιών στο κτηματολόγιο αναφέρεται απλά και αόριστα η λέξις Νόμος. Ποιος Νόμος; Τι στιγμή που με τον νόμο 582/28-9-1968 ανήκουν στον Δήμο Ρεθύμνης.
Ο Δήμος Ρεθύμνης από το 1968 μέχρι σήμερα έδειξε αμέλεια. Δεν παρέλαβε ουσιαστικά ούτε τον κυρίως χώρο του νεκροταφείου, που του προσφέρθηκε το 1968.
Ο Δήμος Ρεθύμνης, από το 1997 μέχρι σήμερα, δεν δήλωσε τα ακίνητα του Νεκροταφείου της Μεσαμπελίτισσας, στο Κτηματολόγιο Ρεθύμνης, που περιήλθαν σ΄ αυτόν σύμφωνα με τον Νόμο 582/28-9-1968, ούτε έκανε σχετική ένσταση στο κτηματολόγιο εναντίον της ενορίας Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης.
Ο Δήμος Ρεθύμνης, από το 1968 μέχρι σήμερα, δεν διεκδίκησε το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας, δικαστικά.
Η πόλις από το 1968 αναπτύχθηκε ραγδαία πληθυσμιακά, με αποτέλεσμα να έχουμε και περισσότερους νεκρούς. Το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας, μόνο ως μνημειακός χώρος δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί. Όχι μόνο ξεπατώθηκαν οι Ρώσικοι τάφοι, ξεπατώθηκαν ακόμα και τα δένδρα, μόνο ένδεκα δένδρα υπάρχουν σήμερα στα 5.831 τ.μ, του κυρίως χώρου του νεκροταφείου Οι τάφοι πουλήθηκαν ξανά και ξανά με αποτέλεσμα να μη μπορούμε να βρούμε τάφους ευεργετών και γνωστών Ρεθεμνιωτών. Ταφοποιήθηκαν οι διάδρομοι, για να πας σε ορισμένους τάφους πρέπει να πατήσεις πάνω σε άλλους τάφους. Ταφοποιήθηκε – πουλήθηκε και το τελευταίο εκατοστό του νεκροταφείου της Μεσαμπελίτισσας!
«Αχ βρε Χάρη, εδώ εξαφάνισαν τόσα και τόσα, ακόμα και το άγαλμα της κόρης του Ρολόη, που ο πατέρας της για την μνήμη της, τους χάρισε ολόκληρη εκκλησία στο Μασταμπά και εσύ ψάχνεις αγάλματα ρώσικα…»
Το γιατί; Το χρήμα. Το ποιοί; Ας τους κρίνει η ιστορία.
Στη Μεσαμπελίτισσα από τον τάφο των Ρολόηδων απόμεινε μόνο ο σταυρός του Ιλαρίωνα , εξαφανίστηκε όχι μόνο το άγαλμα της κόρης του Ρολόη αλλά και ολόκληρος ο τάφος του ευεργέτη της εκκλησίας.
Ο Δήμος Ρεθύμνης, βλέποντας ότι δεν υπάρχει πια χώρος ταφής για τους Ρεθεμνιώτες, αρχίζει και αγοράζει τμηματικά από το έτος 1985 ακίνητα στη περιοχή «Τρία Μοναστήρια», που τα δηλώνει στο κτηματολόγιο, και δημιουργεί μια έκταση συνολικής επιφανείας 64.000 τ.μ, στην οποία δημιουργεί οργανωμένο Δημοτικό Νεκροταφείο σε έκταση 7.353 τ.μ, το γνωστό μας νεκροταφείο στα «Τρία Μοναστήρια», όπου ο πρώτος τάφος πωλείται την 15-2-1989 (Στοιχεία από αρχείο Δήμου Ρεθύμνης).
Σήμερα, παρά του ότι ισχύει ακόμα ο νόμος 582/1968, που χαρακτηρίζει τα νεκροταφεία ως δημοτικά και ως πράγματα εκτός συναλλαγής, οι Ρεθεμνιώτες έχουμε δύο νεκροταφεία.
Το «Δημοτικό νεκροταφείο» στα Τρία Μοναστήρια, που η διαχείριση και τα έσοδα του ανήκουν στον Δήμο.
Το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας, που χαρακτηρίζεται ως «Εκκλησιαστικό νεκροταφείο», που βρέθηκε αυτός ο όρος άγνωστο σ΄ έμένα, και φέρεται ως εκκλησιαστική περιουσία του ναού Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, ο οποίος δεν είχε κτιστεί το 1968, και η διαχείριση και τα έσοδα του ανήκουν στην Εκκλησία.
Φανταστείτε, σήμερα, ο Δήμος Ρεθύμνης να τολμήσει διεκδικήσει το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας. Να δικαιωθεί και το ωραίο να διεκδικήσει μετά, τα έσοδα που εισέπραξε η Εκκλησία από το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας, από το 1968 μέχρι σήμερα. Ε! εκεί είναι που θα γελάσει το παρδαλό κατσίκι.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ για την πολύτιμη βοήθεια τους
– τέως δήμαρχο Ρεθύμνου Δημήτριο Αρχοντάκη.
– Μανό Αστρινό.
– Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης.
– Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Ρεθύμνης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΛΙΤΙΝΑΣ Σ. Κ Ε 29-4-1977: Λίτινας Σπύρος, Το νεκροταφείο μας. Κρητική Επιθεώρησις 29-4-1977.
ΞΕΞΑΚΗΣ Κ 1998: Ξεξάκης Κωνσταντίνος , Ρέθυμνο 1898-1913 από την αυτονομία στην Ένωση. Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης.Ρέθυμνο 1998.
ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ Χ. 2005: Παπαδάκης Α. Χαρίδημος, Τα χασαπιά του Ρεθύμνου και όχι μόνο. Δικηγορικός Σύλλογος Ρεθύμνης. Ρέθυμνο 2005.
ΠΑΠΙΟΜΥΤΟΓΛΟΥ Γ 1995:. Παπιομύτογλου Γιάννης επιμέλεια, Έγγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης 17ος- 18ος αι.- Οι μεταφράσεις του «Βήματος Ρεθύμνης». Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης. Ρέθυμνο 1995.
ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ 1998: Σβολόπουλος Κωνσταντίνος, Ρέθυμνο 1898-1913 από την αυτονομία στην Ένωση. Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης.Ρέθυμνο 1998.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗΣ Χ 19 & 20-3-1974: Σταυρουλάκης Χριστόφορος, Διασυμμαχική κατοχή της Κρήτης. Κρητική Επιθεώρησις Ρεθύμνης. 19 & 20-3-1974.
ΕΓΓΡΑΦΑ
8-6-1932 ΒΗΜΑ Ρεθύμνης
5/1936 έγγραφο Πρωτοδικείου Ρεθύμνης.
15-11-1968 Δήμος Ρεθύμνης, εξώδικο
12-12-1968 Δημος Ρεθύμνης, τοπογραφικό.
258/31-1-1969 Δήμος Ρεθύμνης προς Νομικό Σύμβουλο Υπουργείου Εσωτερικών.
11291/23-3-1919 συμβόλαιο Δρανδάκη Βασιλείου.
19-3-1974 Κρητική Επιθεώρησις.
20-3-1974 Κρητική Επιθεώρησις.
29-4-1977 Κρητική Επιθεώρησις.
71155/ 4394/11-7-1995 ΦΕΚ 635/Β/18-7-1995 απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ.
9/2/27-2-2008 απόφαση του ΟΚΧΕ.
Στοιχεία από αρχείο τεχνικών υπηρεσιών Δήμου Ρεθύμνης.
Τρεις χειρόγραφες μεταφράσεις των εγγράφων του Ιεροδικείου Ρεθύμνης.
πηγή: agonigrammi.wordpress.com του Παπαδάκη Χαρίδημου Α.
