Κρητικός γάμος
Ο γάμος στα χωριά της Κρήτης αποτελούσε στο παρελθόν αλλά και σήμερα ένα μεγάλο γεγονός. Δεν ήταν μια γρήγορη τελετή καθώς απαιτούσε προετοιμασίες που άρχιζαν πολλές μέρες πριν το γάμο. Στο σπίτι της νύφης μαζεύονται οι κοπελιές την Παρασκευή και ετοίμαζαν τα προικιά ή προυκιά της και λένε μαντινάδες. Τα προυκιά μεταφερόταν με πομπή στο σπίτι του ανδρόγυνου, με συνοδεία της λύρας και του λαούτου και τραγουδιών.
Οι καλεσμένοι του γαμπρού παίρνουν ο καθένας ένα προυκί. Όλοι μαζί φτάνουν στο σπίτι του γαμπρού και οι ανύπαντρες κοπέλες στρώνουν το νυφικό κρεβάτι, αφού ρίχνουν πάνω ρύζι και χρήματα. Βάζουν ακόμη να ξαπλώσει πάνω ένα αγόρι για ν’αποκτήσει το ανδρόγυνο αγόρια. Κατά το στόλισμα λέγονται μαντινάδες. Το βράδυ μαζεύονται οι συγγενείς της νύφης για να την αποχαιρετήσουν λέγοντας:
<<Σήκω κι αποχαιρέτησε την εδικολογιά σου δώσε τα κλειδιά τση μάνα σου και άμε να βρεις δικά σου.>> Το απόγευμα της Κυριακής οι νέοι στόλιζαν το γαμπρό και τα κορίτσια τη νύφη και όταν όλα ήταν έτοιμα, ξεκινούσαν για την τελετή του γάμου. Πρώτος πηγαίνει ο γαμπρός που τον συνοδεύουν δυο νεαροί, ενώ στην πομπή μπροστά πηγαίνουν ο λυράρης και ο λαουτιέρης.
Όταν φτάσουν στο σπίτι της νύφης οι καλεσμένοι του γαμπρού λένε: <<Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας, τέτοιο σγουρό βασιλικό δεν έχει το χωριό μας>> Οι συγγενείς της νύφης απαντούν: <<Σιγά σιγά μη βιάζεστε κι η πόρτα μας θ’ανοίξει,γιατί έχει αδέρφια και δικούς να τσ’αποχαιρετήσει>>κ.ά. Μετά μπαίνει ο γαμπρός μέσα στο σπίτι, χαιρετά και φιλά τους γονείς της, παίρνει την ευχή τους, προσφέρει λουλούδια και φιλάει τη νύφη.
Την ίδια στιγμή ακούονται οι πυροβολισμοί ή οι μπαλωθιές της χαράς. Ξεκινούν για την εκκλησία και πριν μπουν μέσα ο λυράρης τραγουδεί: <<Άνοιξε πόρτα τσ’ εκκλησάς, πόρτα του παραδείσου να κατεβούν οι άγγελοι τη νύφη να βλοήσουν.>> Μετά την τελετή του γάμου χορεύουν έξω στον περίβολο της εκκλησίας το χορό της νύφης και όταν τελειώσει ο χορός, ο τελευταίος παίρνει το γουρλίδικο μαντίλι της.
Στη συνέχεια ξεκινούν όλοι για το σπίτι του γαμπρού και απ’ όπου περνούν τους πετούν ρύζι και άνθη. <<Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά τση νύφης να δεις τον όμορφό σου γιο μια κόρη σου τη φέρνει.>> Όταν φτάσουν στην πόρτα, η νύφη παίρνει μέλι από την πεθερά της και κάνει ένα σταυρό πάνω από την πόρτα, για να είναι η ζωή τους γλυκιά. Ύστερα πετά ένα ρόδι με δύναμη μέσα στο σπίτι, για να σκορπίσει όπως το ρόδι η ευτυχία στο σπίτι.
Μπαίνει μέσα πρώτα η νύφη και μετά ο γαμπρός και συγχρόνως λέγονται μαντινάδες. Μετά απ’όλα αυτά ακολουθεί το γαμήλιο τραπέζι με το πιλάφι (γαμοπίλαφο) ή τα μακαρόνια με τον ανθότυρο και το βραστό και το γλέντι κρατεί μέχρι και μία εβδομάδα. Το δίσεκτο χρόνο και το Μάιο δεν κάνουν γάμους. Την ίδια μέρα, στην ίδια εκκλησία δε πρέπει να γίνονται δύο γάμοι, όπως και στο ίδιο σπίτι δυο γάμοι τον ίδιο χρόνο. Έτσι πιστεύουν και το έχουν κακό παρατήρημα στην Κρήτη.
Διαβάστε :προλήψεις του γάμου
ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΥΧΕΣ ΣΤΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟ ΓΑΜΟ
Ο αρραβώνας γίνεται σε στενό οικογενειακό κύκλο με φαγοπότι και μαντινάδες, όπως π.χ. τις εξής:
Απόψ’ αρραβωνιάζομαι με σένα κοπελιά μου
και τη χαρίζ’ ολόψυχα σε σένα την καρδιά μου
Απόψ’ αρραβωνιάζομαι κι ο Θιός να μ’ αξιώσει
να βρω κουμπάρο άξιο να μας εστεφανώσει
Ήρθε ο καιρός οι δυο καρδιές να σμίξουνε ομάδι
κι η μια τσ’αλλής να δώσουνε τσ’ αγάπης το σημάδι
Νύφη δε θέμε πλούτη μεις μόνο την ομορφιά σου
απου ‘χει το κορμάκι σου και η σεμνή καρδιά σου
Στις ακριβές σας τσι χαρές να ξαναμαζωχτούμε
κι από τα βάθη τση καρδιάς πάλι να ευχηθούμε
Το κάλεσμα
Στο νέο μας ξεκίνημα σας θέλουμε κοντά μας
Να μοιραστούμε όλοι μαζί τη μέρα της χαρά μας
Στη μεγαλύτερη χαρά που σαν γονιός θα νοιώσω
Θέλω και φίλους και εδικούς τότε να καμαρώσω.
Για τα προικιά και το στόλισμα του κρεβατιού
Ένα ανέφελο περνά κι έχει νερό και στουπα
Ας είναι καλορίζικη τση νύφη μας η προυκα.
Ρύζι να τση πετάξετε απάνω στα προικιά τση
Για να ριζοβλαστώσουνε και τα παιδόγγονά τση
Την Κυριακή ( δηλαδή την ημέρα του γάμου)
Πρώτα απ΄όλα εύχομαι, με τις ευχές αρχίζω
Η ώρα η καλή να ‘ρθει τώρα που σε στολίζω.
Νύφη μου κερά νύφη μου, μέσα στο νυφοστόλι
Σήμερα σε στολίζουνε οι δώδεκα Αποστόλοι
Αστράφτει στον ήλιο ο χρυσός και μες τη νύχτα τα’ άστρο
Αστράφτει και η νύφη μας στο νυφικό της άσπρο.
Ντύσου στολίσου μερακλή γαμπρέ και ξεκινούμε
Κι η νύφη αναμένει σε κι ας μη καθυστερούμε
Όμορφη που ‘ναι η νύφη μας, όμορφος κι ο γαμπρός μας
Πραγματικά ταιριαστό που ‘ναι το ανδρόγυνό μας
Ο γάμος
Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας
που’ναι στολίδι και πρεπιά στο σόι το δικό μας.
Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας
και αν έχετε παράπονο να μας το πείτε εμπρός μας
Νύφη, άνοιξε την πόρτα σου γιατί ο γαμπρός αναμένει,
για να του δώσεις την καρδιά, με πέπλο στολισμένη.
Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας
Τέτοιο σγουρό βασιλικό δεν έχει το χωριό μας.
Και από μέσα από το σπίτι της νύφης ακούγεται:
Σιγά-σιγά μη βιάζεστε κι η πόρτα μας θ’ ανοίξει,
γιατί έχει η νύφη αδέλφια και γονείς να τσ’ αποχαιρετίσει.
Άγια να είναι η στιγμή, κάνομε το σταυρό μας
κι ανοίγομε την πόρτα μας στο ζηλευτό γαμπρό μας
Το γαμήλιο γλέντι
Σήμερα γάμος γίνεται σ’ ωραίο περιβόλι
Σήμερα αποχωρίζεται η μάνα από την κόρη
Σήκω περπάτα αϊτέ και άνοιξε τα φτερά σου
να πεταχτεί η πέρδικα που ‘χεις στην αγκαλιά σου
Έπιασε η νύφη στο χορό κι όποιος τη συνοδεύει
να ρίχνει καλορίζικα στον τόπο που χορεύει.
Έπιασε η νύφη στο χορό και κάμετέ τση τόπο
Σαν περιστέρα φαίνεται στη μέση των ανθρώπων
Λεβέντης είναι ο γαμπρός, λεβέντικα χορεύει
Τρίζει η γης όπου πατεί και δε τση χωρατεύει.
ΕΥΧΕΣ
Δίνω ευχές, πολλές ευχές και με χαρά περίσσια
Του χρόνου σαν και σήμερα να ‘ναι και στα βαφτίσια.
Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός ευτυχισμένα χρόνια
Να τους αξιώσει ο θεός να δουν παιδιά κι εγγόνια.
Να ζήσει χρόνους εκατό ετουτο το ζευγάρι
Και να ‘χει πάντα φώτιση απ του θεού τη χάρη.
ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΓΑΜΠΡΟ
Πρίμα τον έχεις τον καιρό,
γαμπρέ και ξεκινάτε,
Μόνο τιμόνευγε καλά
Μέσ’ στη χαρά να πάτε
Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς
να μην τήνε μαλώνεις
Σαν το σγουρό βασιλικό
να τήνε καμαρώνεις
Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς
και χάδια να της δίνεις
όμως να μη συ(μβι)βαστείς ποτέ
τα πιάτα να της πλύνεις.
Γαμπρέ μας να τα χαίρεσαι
τα όμορφά τση κάλλη
απου δεν εξανάδαμε
να τα ‘χει κιαμιάν άλλη
Γαμπρέ βλαστάρι όμορφο
βέργα ‘πο κυπαρίσσι
η νύφη μας θα σ’ αγαπά
σε όλη σας τη ζήση
ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΥΦΗ
Τση Κρήτης όλα τα πουλιά
σου γλυκοκελαϊδούνε
Γιατί ‘σαι η γι-ομορφότερη
νύφη οπού θωρούνε
Να πείτε μπρε τση νύφης μας
να τονε κανακίζει
με μέλι και με ζάχαρη
να μας τονε ταΐζει
Νύφη μου πετροπέρδικα
Που περπατάς στ`αλώνια
Σου πρέπουνε παινέματα
Να σου τα πουν τ`αηδόνια.
Νύφη μας να περνάς καλά
και να πηγαίνεις ντρέτα
Να σε λατρεύει ο γαμπρός
στο λέω ντρέτα σκέτα
Νύφη μου μη πικραίνεσαι
και μη χαλά η καρδιά σου
Όπως σ’ αγάπα η μάνα σου
σ’ έχει κι η πεθερά σου
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Ευχαριστώ τσι φίλους μου
με όλη την ψυχή μου
απού παρευρεθήκανε
εις τη στεφάνωσή μου.
Ευχαριστούμε όλους σας
μέσα από την καρδιά μας
Γιατί η παρουσία σας
τίμησε τα στέφανα μας
Η φωτογραφία: Γάμος σε μεγαλοαστικό σπίτι του Ρεθύμνου το 1920, περίοδο που οι γάμοι και οι βαπτίσεις λάμβαναν χώρα στα σπίτια. Αρχείο Μουσείου Μπενάκη
